สถานการณ์การใช้บริการสุขภาพ การประกันสุขภาพ และความจำเป็นด้านสุขภาพที่ไม่ได้รับการตอบสนองของชาวต่างชาติที่เข้ามามีครอบครัวในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประเทศไทย : กรณีศึกษาจังหวัดหนองบัวลำภู อุดรธานี และขอนแก่น

Abstract

ปัจจุบันนี้ โลกมีการเคลื่อนย้ายของประชากร (migration) เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว ซึ่งอาจจะเป็นการเคลื่อนย้ายด้วยเหตุผลที่หลากหลาย เช่น การลี้ภัยทางการเมือง การย้ายถิ่นที่อยู่เพื่อสร้างโอกาสในการทำธุรกิจ การทำงาน การศึกษา หรือการย้ายติดตามครอบครัว เป็นต้น ในปี พ.ศ. 2560 พบว่า ประมาณ 1 ใน 4 (ร้อยละ 25.7) ของจำนวนประชากรที่เคลื่อนย้ายระหว่างประเทศที่อาศัยอยู่ในต่างแดนเป็นระยะเวลาไม่น้อยกว่าสามเดือน ด้วยจุดประสงค์การทำงานหรือการตั้งครอบครัว หรือที่เรียกว่า Expatriates (Expats) คิดเป็นร้อยละ 0.9 ของประชากรโลก (7.60 พันล้าน) สำหรับในประเทศไทย ข้อมูลแรงงานต่างด้าวของสำนักบริหารแรงงานต่างด้าว กรมการจัดหางาน กระทรวงแรงงาน ระบุว่า ณ เดือนตุลาคม 2562 มีคนต่างด้าวที่ได้รับใบอนุญาตทำงานทั่วประเทศทั้งสิ้น 3,028,000 คน ส่วนใหญ่เป็นแรงงานต่างด้าวจากประเทศกัมพูชา ลาว เมียนมาและเวียดนาม (CLMV) ซึ่งมีอยู่ถึง 2,748,189 คน แต่เมื่อพิจารณาเฉพาะผู้ที่อยู่ในกลุ่มแรงงานที่มีฝีมือ (skilled workers) มีจำนวนทั้งสิ้น 166,896 คน (ร้อยละ 6.07) โดยมากกว่าครึ่งอาศัยอยู่ในกรุงเทพมหานคร 92,860 คน (ร้อยละ 55.64) และที่เหลือกระจายอยู่ตามภูมิภาคต่างๆ ประมาณ 74,030 คน (ร้อยละ 44.36) ซึ่งในจำนวนนี้ ผู้ที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะมีอยู่ประมาณ 5,330 คน (ร้อยละ 7.19) แต่อย่างไรก็ตาม จำนวนนี้เป็นการบันทึกเฉพาะผู้ที่ลงทะเบียนหรือได้รับใบอนุญาตประกอบอาชีพเท่านั้น อาจมีจำนวนไม่น้อยที่เดินทางเข้า-ออกเหมือนนักท่องเที่ยว อาศัยอยู่เป็นระยะเวลาสั้นๆ หรือมีคู่ครองเป็นคนไทย ซึ่งจะแต่งงานหรือไม่แต่งงานกันแต่อยู่เป็นคู่ครอง (partner) ซึ่งคนไทยมักจะเรียกคนเหล่านี้ว่า “เขยฝรั่ง” หรือ “เขยต่างชาติ” ถึงแม้แนวโน้มของการเคลื่อนย้ายข้ามพรมแดนของประชากรโลกมากขึ้นเรื่อยๆ และมีจำนวนชาวต่างชาติ หรือ Expats ในประเทศไทยจำนวนไม่น้อย แต่การศึกษาทำความเข้าใจกับพฤติกรรมสุขภาพและประเด็นปัญหาต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพของคนกลุ่มนี้ยังมีไม่มากนัก แม้จะมีบ้างก็มักจำกัดอยู่ในกลุ่มแรงงานต่างด้าวจากประเทศเพื่อนบ้าน ยิ่งเมื่อเป็น Expats ที่มาจากประเทศในกลุ่มทวีปยุโรปหรืออเมริกาที่มาตั้งถิ่นฐานและมีครอบครัวในประเทศไทย ยิ่งมีการศึกษาน้อยมาก การศึกษานี้จึงจัดทำขึ้นเพื่อสำรวจสถานการณ์ด้านสุขภาพ โดยเฉพาะในแง่ของการเข้าถึงบริการสุขภาพ การประกันสุขภาพ และความจำเป็นด้านสุขภาพที่ไม่ได้รับการตอบสนองของคนกลุ่มนี้ ซึ่งเป็นเรื่องที่มีความสำคัญยิ่งและน่าจะเกิดประโยชน์ต่อการดูแลด้านสาธารณสุขของประเทศไทย วิธีการศึกษา การศึกษานี้เป็นการศึกษาแบบผสมวิธี (mixed methods) เฉพาะกลุ่มชาวต่างชาติผู้เข้ามามีครอบครัวและพำนักอาศัยอยู่ในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยเท่านั้น (ต่อไปเรียกว่า “เขยต่างชาติ”) โดยเลือกพื้นที่ศึกษาแบบเจาะจงใน 3 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดหนองบัวลำภู อุดรธานี และขอนแก่น ทำการเก็บข้อมูลทั้งในเชิงปริมาณ ได้แก่ การวิเคราะห์ข้อมูล 43 แฟ้มของกระทรวงสาธารณสุข ซึ่งเป็นข้อมูลผู้ป่วยที่มารับบริการผู้ป่วยนอกและผู้ป่วยในเป็นรายปีที่โรงพยาบาลภาครัฐทุกแห่งส่งไปยังคลังข้อมูลสุขภาพ (Health Data Center) ของกระทรวงฯ และการสำรวจโดยใช้แบบสอบถามที่ดัดแปลงมาจากการสำรวจอนามัยและสวัสดิการของสำนักงานสถิติแห่งชาติ (68 ข้อ) โดยผู้ตอบแบบสอบถามคือเขยต่างชาติจำนวนทั้งสิ้น 83 คน และเชิงคุณภาพ ได้แก่ การทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องทั้งในและต่างประเทศ การสัมภาษณ์เชิงลึกแบบรายบุคคลและรายกลุ่ม โดยการสัมภาษณ์แบบเจาะจงในผู้เกี่ยวข้องจำนวนทั้งสิ้น 42 คน ประกอบด้วย ผู้กำหนดนโยบายสาธารณสุข 6 คน, ผู้ทำงานเกี่ยวข้องกับชาวต่างชาติจากหน่วยงานอื่นๆ 4 คน (กระทรวงยุติธรรม, กระทรวงการต่างประเทศ, กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ และสำนักงานตรวจคนเข้าเมืองของสำนักงานตำรวจแห่งชาติ), นักพัฒนาองค์กรเอกชนที่ไม่แสวงหาผลกำไร (NGO) 1 คน, นักวิชาการ 3 คน, ผู้บริหารและปฏิบัติงานสาธารณสุขผู้เกี่ยวข้องกับงานบริการปฐมภูมิในพื้นที่ ได้แก่ รองนายแพทย์สาธารณสุขจังหวัด 1 คน, หัวหน้าสำนักงานสาธารณสุขอำเภอ 1 คน, นักวิชาการสาธารณสุข 11 คน, พยาบาลวิชาชีพ 4 คน, เจ้าหน้าที่ผู้ปฏิบัติงานวิเทศสัมพันธ์ของโรงพยาบาลเอกชน 2 คน และชายชาวต่างชาติที่เข้ามามีครอบครัวและพำนักอาศัยอยู่ในพื้นที่ศึกษา 9 คน ซึ่งมีสัญชาติแตกต่างกัน ได้แก่ ฝรั่งเศส 2 คน, อังกฤษ 2 คน, สวีเดน 1 คน, อเมริกัน 1 คน, ออสเตรเลีย 1 คน, สวิสเซอร์แลนด์ 1 คน และแคนาดา 1 คน