การศึกษาเพื่อพัฒนามาตรการกักตัวสำหรับบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่สัมผัสผู้ติดเชื้อโควิด-19

Abstract

ความเป็นมา: บุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขถือได้ว่าเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงต่อการสัมผัสโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 หรือ โรคโควิด-19 ในระหว่างปฏิบัติงาน โดยเฉพาะในสถานการณ์ที่มีการระบาดของโรคในวงกว้าง เมื่อบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขเจ็บป่วย จะส่งผลกระทบต่อการปฏิบัติหน้าที่และอาจนำไปสู่การแพร่เชื้อไปสู่ผู้ร่วมงาน ผู้ป่วยอื่นๆ รวมถึงสมาชิกในครอบครัว การติดตามเฝ้าระวังสถานการณ์และลักษณะทางระบาดวิทยาของโรคโควิด-19 ในบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่สัมผัสผู้ติดเชื้อชนิดเสี่ยงสูง นับเป็นงานวิจัยที่สำคัญเพื่อนำไปสู่การลดความเสี่ยงของบุคลากรในการรับหรือแพร่เชื้อโควิด-19 และพัฒนามาตรการกักตัวที่เหมาะสม วัตถุประสงค์หลักของการศึกษานี้ คือ เพื่อพัฒนามาตรการกักตัวสำหรับบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่สัมผัสผู้ติดเชื้อโควิด-19 ที่เหมาะสมกับแนวทางการบริหารทรัพยากรสุขภาพในประเทศไทย และมีวัตถุประสงค์รองคือ 1. เพื่อทราบสัดส่วนของบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่ติดเชื้อโควิด-19 โดยการตรวจ NAAT ในช่วงระยะเวลากักตัว 14 วัน และความแตกต่างระหว่างสัดส่วนบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่ติดเชื้อโควิด-19 โดยการตรวจ NAAT ณ วันที่ 5, 10, 14 2. เพื่อทราบระยะฟักตัวของโรคในบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่ติดเชื้อโควิด-19 (นับจากวันที่สัมผัสเชื้อถึงวันที่มีอาการแสดง (กรณี symptomatic) หรือถึงวันที่ NAAT positive (กรณี asymptomatic) 3. เพื่อทราบสัดส่วนของบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขที่ติดเชื้อแต่ไม่แสดงอาการ วิธีการศึกษา: การศึกษานี้เป็นการศึกษาไปข้างหน้า (prospective cohort study) ซึ่งเป็นการศึกษาที่เพิ่มเติมจากระบบการเฝ้าระวังในปัจจุบัน (enhanced surveillance) โดยการติดตามข้อมูลความเจ็บป่วยและผลการวินิจฉัยโรคโควิด-19 จากกลุ่มตัวอย่างคือ ผู้สัมผัสที่เป็นบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุข (HCW contact) อายุมากกว่า 18 ปี ได้รับการตรวจยืนยันการติดเชื้อก่อโรค SARS-CoV-2 ด้วยการตรวจสารพันธุกรรมแล้ว พบว่า ผลเป็นลบ ทั้งที่มีหรือไม่มีอาการแสดงของโรคติดเชื้อทางเดินหายใจและทำงานในสถานพยาบาลทั่วประเทศไทย โดยคำนวณขนาดตัวอย่าง จำนวน 375 คน โดยการเฝ้าระวังที่เพิ่มเติม คือ 1) การติดตามอุณหภูมิร่างกายและอาการแสดงทุกวันเป็นระยะเวลา 14 วัน 2) การตรวจวินิจฉัยยืนยันการติดเชื้อ SARS-CoV-2 เพิ่มเติมอีก 3 ครั้ง คือ ณ วันที่ 5, 10 และ 14 3) การตรวจหาแอนติบอดีต่อไวรัสโคโรนา 2019 ชนิด IgG ณ วันที่ 0-5 และ 14 การตรวจวินิจฉัยยืนยันการติดเชื้อโควิด-19 ในวันที่ 5, 10 และ 14 เป็นการตรวจทางห้องปฏิบัติการเพื่อหาสารพันธุกรรมของเชื้อก่อโรค SARS-CoV-2 ด้วยเครื่องมือ Reverse transcription polymerase chain reaction (RT-PCR) แบบ real-time หรือ real-time RT-PCR (N-gene และ RdRP gene) โดยเก็บตัวอย่างส่งตรวจจากตัวอย่างหลังโพรงจมูกและเยื่อบุในคอ (Nasopharyngeal & oropharyngeal swab and throat swab) และการเก็บน้ำลาย (saliva) สำหรับการตรวจหาแอนติบอดีต่อไวรัสโคโรนา 2019 ชนิด IgG เป็นการตรวจทางห้องปฏิบัติการด้วยวิธี ELISA (enzyme-linked immunosorbent assay) จากตัวอย่างเลือด (serum) ของอาสาสมัคร จำนวน 2 ครั้ง จำนวน 5 มิลลิลิตร ณ วันที่ 0 และ 14 ซึ่งทั้งหมดดำเนินการในสถานพยาบาลโดยบุคลากรทางการแพทย์ ผลการศึกษา: จากการศึกษาตั้งแต่เดือนมกราคมถึงเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2564 มีอาสาสมัครที่เข้าเกณฑ์และยินดีเข้าร่วมโครงการวิจัยจำนวนทั้งสิ้น 153 ราย ซึ่งมีอายุระหว่าง 22 ถึง 63 (อายุเฉลี่ย 34 ปี) พบว่า ส่วนมากเป็นเพศหญิง (ร้อยละ 84) ร้อยละ 52 ปฏิบัติงานในตำแหน่งพยาบาล รองลงมาร้อยละ 14 คือผู้ช่วยพยาบาล และร้อยละ 20 คือ แพทย์/ทันตแพทย์/เภสัชกร/เจ้าหน้าที่ห้องปฏิบัติการ ร้อยละ 15 คือ บุคลากรสนับสนุนอื่นๆ ส่วนมากบุคลากรทางการแพทย์สัมผัสผู้ป่วยโควิด-19 จากการรักษาพยาบาลในห้องฉุกเฉิน (ER) และแผนกผู้ป่วยวิกฤต (ICU) คิดเป็นร้อยละ 41 หอผู้ป่วยในและแผนกผู้ป่วยนอก คิดเป็นร้อยละ 30 คลินิกโรคระบบทางเดินหายใจและหอผู้ป่วยโควิด คิดเป็นร้อยละ 3 ทั้งนี้ ร้อยละ 78 ของบุคลากรที่สัมผัสผู้ติดเชื้อโควิด-19 ได้รับวัคซีนโควิดแล้ว ส่วนน้อยใช้อุปกรณ์ป้องกันอันตรายส่วนบุคคล (PPE) ครบชุดขณะปฏิบัติงาน คิดเป็นร้อยละ 5 จากการตรวจยืนยันการติดเชื้อก่อโรค SARS-CoV-2 ด้วยการตรวจสารพันธุกรรม พบบุคลากรทางการแพทย์ จำนวน 3 คน (2.08%; 95%CI: -0.28% ถึง 4.44%) มีผลบวก ซึ่งพบ ณ การตรวจวันที่ 5 จำนวน 2 คน การตรวจวันที่ 10 จำนวน 1 คน ซึ่งทั้ง 3 คน ไม่ได้ใช้ PPE ครบชุด ใช้เพียงแค่หน้ากากอนามัยและถุงมือ อีกทั้งทุกคนได้รับวัคซีน Sinovac ครบ 2 เข็ม เป็นระยะเวลาโดยเฉลี่ย 40 วัน ก่อนการสัมผัส 2 ใน 3 ของผู้ติดเชื้อมีอาการแสดง ค่าเฉลี่ยของระยะเวลาตั้งแต่วันที่สัมผัสถึงวันที่พบผลตรวจยืนยันการติดเชื้ออยู่ที่ 6.33 วัน จากผลการตรวจหาแอนติบอดีต่อไวรัสโคโรนา 2019 ชนิด IgG พบผลบวกเท่ากับร้อยละ 84 (95%CI: 76.07% ถึง 92.22%) ณ การตรวจวันที่ 0-5 และร้อยละ 79 (95%CI: 71.96% ถึง 86.18%) ณ การตรวจวันที่ 14 ซึ่งส่วนมากเป็นผลบวกในผู้ที่ได้รับวัคซีน บุคลากรทางการแพทย์ที่มีผลบวกจากการตรวจด้วย RT-PCR พบว่า แอนติบอดีภายหลัง 14 วัน มีระดับที่สูงมากอยู่ระหว่าง 20,665 ถึง 40,000 AU/mL บุคลากรที่อยู่ในช่วงการเฝ้าระวังที่ 14 วัน พบว่า มีคุณภาพชีวิต (วัดจาก EQ-5D-5L) ต่ำลง ซึ่งส่วนมากเกิดจากความวิตกกังวลและความซึมเศร้า จนถึงการเฝ้าระวัง ณ วันที่ 5 หลังจากนั้นคุณภาพชีวิตโดยเฉลี่ยสูงขึ้น ซึ่งสัมพันธ์กับภายหลังที่บุคลากรได้รับผลการตรวจด้วย RT-PCR คุณภาพชีวิตของบุคลากรที่ลดลง สัมพันธ์กับอายุที่เพิ่มขึ้น และมีอาการแสดงของโรคทางระบบทางเดินหายใจ อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติและบุคลากรที่ใช้อุปกรณ์ PPE ครบชุด สัมพันธ์กับคุณภาพชีวิตที่เพิ่มขึ้น อภิปรายผลการศึกษา: การศึกษานี้สามารถเริ่มดำเนินการได้ในช่วงที่มีนโยบายเริ่มเปิดประเทศจากเดือนมกราคมถึงเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2564 ในช่วงเริ่มต้นการเก็บข้อมูลได้มีการรณรงค์ให้บุคลากรทางการแพทย์รับวัคซีนโควิด-19 จึงพบว่า ร้อยละ 78 ของบุคลากรทางการแพทย์ที่เข้าร่วมโครงการวิจัยได้รับวัคซีนโควิดและร้อยละ 82.8 ของกลุ่มนี้ ได้รับวัคซีนครบ 2 เข็มตามกำหนด โครงการนี้มีจำนวนอาสาสมัครที่เข้าเกณฑ์และยินดีเข้าร่วมโครงการวิจัยน้อยกว่าการคำนวณจากกลุ่มตัวอย่าง อีกทั้งพบผลบวกเพียงร้อยละ 2 ซึ่งไม่สามารถตอบคำถามการวิจัยในประเด็นจำนวนวันกักตัวและปัจจัยต่อการติดเชื้อได้อย่างชัดเจน อย่างไรก็ตาม งานวิจัยนี้แสดงให้เห็นว่าบุคลากรทุกคนในทุกแผนกของโรงพยาบาลมีความเสี่ยงจากการสัมผัสผู้ป่วยโควิด-19 และติดเชื้อโควิด-19 มาตรการกักตัวหรือเฝ้าระวังบุคลากรสัมผัสแบบเสี่ยงสูงและการตรวจหาการติดเชื้อเป็นระยะๆ ตามแนวทางในการศึกษานี้ยังมีความจำเป็นอย่างยิ่ง ถึงแม้ว่าบุคลากรส่วนใหญ่จะได้รับวัคซีนครบแล้วก็ตาม การเฝ้าระวังบุคลากรที่สัมผัสเสี่ยงสูงในช่วง 5 ถึง 10 วันแรกภายหลังการสัมผัสยังคงมีความจำเป็นสำหรับการควบคุมการแพร่ระบาดของโรคในสถานพยาบาล อีกทั้งพยาบาลและผู้ช่วยพยาบาลที่ปฏิบัติงานในแผนกฉุกเฉินและแผนกผู้ป่วยวิกฤต นับเป็นกลุ่มเสี่ยงการสัมผัสชนิดเสี่ยงสูงมากที่สุด ซึ่งแตกต่างจากบุคลากรที่ปฏิบัติงานดูแลผู้ป่วยโควิด-19 โดยตรง อาจเป็นเพราะกลุ่มหลังตระหนักถึงความเสี่ยงทำให้เกิดการป้องกันและระมัดระวังตนเองอย่างรัดกุม ขณะที่บุคลากรที่ปฏิบัติงานในแผนกอื่นมีความตระหนักน้อยกว่าหรือขาดอุปกรณ์ป้องกันอย่างเพียงพอ ภาครัฐจึงควรให้ความสำคัญในการสนับสนุนอุปกรณ์ป้องกันตนเองกับบุคลากรในกลุ่มนี้ อีกทั้งควรจัดหาและกระจายอุปกรณ์ดังกล่าวอย่างทั่วถึงและเป็นธรรม และควรพัฒนาระบบการทำงานเพื่อลดความเสี่ยงของบุคลากรและเพิ่มขวัญและกำลังใจของบุคลากร เช่น จัดให้มีเวรการทำงานแยกเป็นกลุ่มๆ แต่ละกลุ่มไม่มีโอกาสสัมผัสกัน การสนับสนุนด้านปัญหาสุขภาพจิต และการชดเชยเพิ่มเติมในรูปแบบต่างๆ เป็นต้น ข้อเสนอแนะ: 1. การเฝ้าระวังบุคลากรที่สัมผัสเสี่ยงสูงในช่วง 5 ถึง 10 วัน ยังคงมีความจำเป็นถึงแม้ว่าบุคลากรจะได้รับวัคซีนแล้วก็ตาม 2. การฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นให้แก่บุคลากรทางการแพทย์ยังคงมีความจำเป็นต่อการควบคุมการแพร่ระบาด 3. ภาครัฐควรจัดหาและกระจายอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล (Personal Protective Equipment หรือ PPE) ให้เพียงพอต่อบุคลากรทางการแพทย์ในสถานพยาบาลที่ปฏิบัติหน้าที่ ไม่ว่าจะเป็นการปฏิบัติหน้าที่โดยตรงกับผู้ป่วยโรคโควิด-19 หรือไม่ก็ตาม เนื่องจากบุคลากรทุกแผนกมีความเสี่ยงต่อการสัมผัสผู้ติดเชื้อที่ไม่มีอาการ และ 4. ภาครัฐควรมีมาตรการสร้างขวัญและกำลังใจให้แก่ผู้ที่ปฏิบัติหน้าที่ เพื่อลดปัญหาด้านสุขภาพจิต