การจัดระบบดูแลผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรังที่เสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนทางไตสำหรับหน่วยบริบาลปฐมภูมิ

Abstract

โรคไตเสื่อมเรื้อรัง (Chronic kidney disease, CKD) เป็นโรคที่มีความสำคัญต่อระบบสาธารณสุขของประเทศไทยและนานาชาติ เนื่องจากจำนวนผู้ป่วยที่เป็นโรคไตเรื้อรังมาก และมีการดำเนินของโรคจนเข้าสู่ไตวายเรื้อรังระยะสุดท้ายที่ต้องได้รับการบำบัดทดแทนไต ซึ่งเป็นการรักษาที่มีค่าใช้จ่ายสูง เป็นภาระต่องบประมาณด้านสาธารณสุขและมีผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย สาเหตุของโรคไตเสื่อมเรื้อรังส่วนใหญ่จากโรคเบาหวาน และ/หรือโรคความดันโลหิตสูง ได้มีการรณรงค์ให้ความรู้และป้องกันการเกิดโรคไตเสื่อมเรื้อรังแก่ประชาชน จัดทำแนวปฏิบัติการดูแลผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรังโดยสมาคมวิชาชีพ การกำหนดนโยบายจัดตั้งคลินิกเฉพาะเพื่อดูแลผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรัง และค่าเป้าหมายผลลัพธ์การดูแลในสถานพยาบาลทุกระดับของกระทรวงสาธารณสุข แต่จำนวนผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรังยังมีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ทำให้เพิ่มภาระงานให้แก่บุคลากรภาครัฐ โครงการนี้มีวัตถุประสงค์ศึกษารูปแบบความร่วมมือในการพัฒนาระบบการดูแลผู้ป่วยที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคไตเสื่อมเรื้อรังและผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรังที่คลินิกชุมชนอบอุ่นภาคเอกชน และระบบการกำกับติดตามภายใต้ทรัพยากรที่มีอยู่ในระบบหลักประกันสุขภาพ รูปแบบการวิจัย คลินิกชุมชนอบอุ่นภาคเอกชนที่ขึ้นทะเบียนเป็นหน่วยบริการปฐมภูมิกับสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติสมัครใจเข้าร่วมการวิจัย จัดการอบรมบุคลากรทางการแพทย์ในคลินิกให้เข้าใจในขั้นตอนการดูแลผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรัง บุคลากรทางการแพทย์ในคลินิกเลือกผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยงที่มีผลลัพธ์ทางคลินิกไม่ดีเข้าร่วมกิจกรรมให้ความรู้รายบุคคล สร้างเสริมพลังกระตุ้นผู้ป่วยในเชิงบวกเพื่อให้ผู้ป่วยสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้ สร้างการมีส่วนร่วมของผู้ป่วยจัดระบบกำกับติดตามประเมินการดูแลผู้ป่วยของคลินิกชุมชนอบอุ่นในเชิงบวกด้วยการเป็นพี่เลี้ยงและแบบโค้ช (monitor, mentoring and coaching) คลินิกละ 2 ครั้ง เพื่อให้คลินิกชุมชนอบอุ่นได้มีการคิดวิเคราะห์ปรับปรุงการดูแลผู้ป่วยให้มีคุณภาพมากขึ้น การวิเคราะห์ข้อมูลเปรียบเทียบร้อยละการบรรลุเป้าหมายแนวโน้มหน้าที่ของไตในผู้ป่วยหลังเข้าร่วมโครงการ ผลการวิจัย จำนวนคลินิกชุมชนอบอุ่นเข้าร่วมโครงการ 42 คลินิก โดย 35 (83.3%) คลินิก มีจำนวนผู้ป่วยโรคเบาหวาน และ/หรือความดันโลหิตสูงเกิน 100 รายต่อคลินิก จำนวนผู้ป่วยในคลินิกเข้าร่วมโครงการ รวม 847 ราย เพศชาย 397 (46.9%) ราย เพศหญิง 450 (53.1%) ราย อายุเฉลี่ย 62.9±10 ปี (95% confidence interval 62.3-63.6 ปี) ระดับการศึกษาส่วนใหญ่ไม่รู้หนังสือหรือระดับประถม (66.9%) ผู้ป่วยไม่ได้ประกอบอาชีพ 46.4% ประกอบอาชีพอิสระ 31.8% พนักงานบริษัทเอกชน 21.4% และรับราชการ 0.4% ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นโรคความดันโลหิตสูง 51.6% ตามด้วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง 40.1% โรคเบาหวาน 8.1% และอื่นๆ 0.2% ผู้ป่วย 46.6% มีอัตราการกรองของไตก่อนเข้าร่วมโครงการน้อยกว่า 60 มิลลิลิตร/นาที/1.73 ตารางเมตร ผู้ป่วยร้อยละ 74% มีหน้าที่ไตดีขึ้น หรือมีอัตราการกรองของไตลดลงน้อยกว่า 5 มิลลิลิตร/นาที/1.73 ตารางเมตร หลังเข้าร่วมโครงการ 6 เดือน และผู้บริหารคลินิกชุมชนอบอุ่นกำหนดนโยบายในการขยายผลไปคลินิกสาขาอื่นๆ เพิ่มเติมจากที่เข้าร่วมโครงการ สรุป ระบบการดูแลผู้ป่วยที่เสี่ยงต่อการเกิดโรคไตเสื่อมเรื้อรัง และผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรังแบบร่วมมือกันระหว่างคลินิกชุมชนอบอุ่นภาคเอกชนและนักวิชาการ และระบบกำกับติดตามการเป็นพี่เลี้ยงและแบบโค้ช ทำให้ประสบผลสำเร็จในการชะลอการเสื่อมหน้าที่ของไตได้ในผู้ป่วยโดยเฉพาะผู้ป่วยเบาหวาน และ/หรือความดันโลหิตสูง ซึ่งเป็นผู้ป่วยที่รับการรักษาที่คลินิกชุมชนอบอุ่นจำนวนมาก ซึ่งถ้ามีการนำรูปแบบนี้ขยายผลจะเป็นอีกแนวทางที่จะช่วยลดจำนวนผู้ป่วยโรคไตเสื่อมเรื้อรังได้