เส้นทางการเจ็บป่วยของโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ความรอบรู้ทางสุขภาพ และกลยุทธ์การสื่อสารในการต่อสู้กับโรคเบาหวาน

Abstract

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเส้นทางการเจ็บป่วย ความรอบรู้ทางสุขภาพ การดำเนินงานในการต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 และการพัฒนากลยุทธ์การสื่อสารเพื่อต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 โดยใช้การวิจัยแบบผสานวิธี ประกอบด้วย 1) การสัมภาษณ์เชิงลึก ด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้ป่วยที่อาศัยในจังหวัดที่มีความชุกของโรคในแต่ละภูมิภาคและกรุงเทพฯ จำนวน 31 คน 2) การวิจัยเชิงสำรวจ มีกลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ที่อายุระหว่าง 20-60 ปี ที่เป็นผู้ป่วยและกลุ่มเสี่ยงโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ทั่วประเทศ รวมทั้งสิ้น จำนวน 1,600 คน 3) การศึกษาเอกสาร ที่เกี่ยวข้องกับการดำเนินงานการต่อสู้กับโรคเบาหวานของประเทศไทย ได้แก่ รายงาน บทความ งานวิจัย เอกสารการประชุมสัมมนา ข่าว และ 4) การสังเคราะห์ผลการวิจัยเพื่อสร้างกลยุทธ์การสื่อสารในการต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 โดยตรวจสอบความถูกต้อง เหมาะสมและการประยุกต์ใช้จากผู้ทรงคุณวุฒิด้านการรณรงค์สุขภาพ ด้านสาธารณสุขและด้านนิเทศศาสตร์ ผลการวิจัยมีดังต่อไปนี้ เส้นทางการเจ็บป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 2 มี 3 ระยะ คือ 1) ระยะช่วงชีวิตก่อนการเจ็บป่วย เป็นช่วงการดำเนินชีวิตก่อนที่เข้าเงื่อนไขความเจ็บป่วย เริ่มแสดงอาการของโรค แล้วจึงเข้ารับการวินิจฉัย 2) ระยะเข้าสู่การรักษา เป็นช่วงที่ทราบผลการวินิจฉัยแล้วตัดสินใจเข้ารับการรักษา เริ่มรับรู้ถึงการปรับเปลี่ยนการดำเนินชีวิตตามคำแนะนำและวิธีการควบคุมอาการของแพทย์ 3) ระยะการใช้ชีวิตภายใต้เงื่อนไขความเจ็บป่วยในระยะยาว เป็นการรับรู้เงื่อนไขชีวิตที่เปลี่ยนแปลง จำเป็นต้องมีความสม่ำเสมอในการพบแพทย์ เฝ้าระวังอาการเจ็บป่วยลุกลาม ซึ่งเชื่อมโยงถึงมุมมองการใช้ชีวิตในอนาคตของตนเอง ผลการสำรวจบ่งชี้ว่า กลุ่มตัวอย่างเริ่มตรวจคัดกรองเบาหวานช่วงอายุ 41-50 ปี คิดเป็นร้อยละ 37.6 รองลงมาคืออายุ 31-40 ปี คิดเป็นร้อยละ 30.0 จำนวนร้อยละ 79.1 ของผู้ที่ตรวจพบว่าตนเองป่วยเป็นเบาหวานไม่รับรู้ภาวะเสี่ยงมาก่อน กลุ่มตัวอย่างมีภาวะโรคอ้วนและโรคอ้วนอันตราย ร้อยละ 55.1 เป็นเพศหญิงมากกว่าเพศชาย สำหรับความรอบรู้ทางสุขภาพเกี่ยวกับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 สรุปได้ว่า กลุ่มตัวอย่างมีทักษะการเข้าถึงข้อมูลสุขภาพอยู่ การใช้ประโยชน์จากข้อมูลสุขภาพ การแสดงพฤติกรรมในการควบคุมและป้องกันโรค การรู้เท่าทันข้อมูลที่ได้รับจากเพื่อนและสื่อออนไลน์ อยู่ระดับปานกลาง ในขณะที่ การรู้เท่าทันโฆษณาอาหารขนมหวานเป็นความเสี่ยงต่อโรคอยู่ระดับมาก ทักษะการสื่อสารข้อมูลสุขภาพอยู่ระดับมากและความรู้ทางสุขภาพอยู่ระดับมากที่สุด ผลการวิเคราะห์เอกสารสรุปได้ว่า การดำเนินงานในการต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ได้รับความสำคัญโดยกำหนดเป็นวาระหลักที่มุ่งเสริมสร้างให้คนไทยมีสุขภาวะที่ดี ปรากฏอยู่ในแผนยุทธศาสตร์ระดับต่างๆ ตั้งแต่ยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี เชื่อมโยงกับแผนของหน่วยงานด้านสาธารณสุข ครอบคลุมมิติการพัฒนานโยบาย การสร้างภาคี การจัดทำฐานข้อมูล การพัฒนาองค์ความรู้ การพัฒนาการสื่อสาร การเสริมสร้างศักยภาพของชุมชน การพัฒนาสมรรถนะระบบบริการสุขภาพและการส่งเสริมสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปรับพฤติกรรมของประชาชน มุ่งเน้นกลุ่มเป้าหมายเป็นวัยเด็ก วัยทำงาน วัยผู้สูงอายุ ผลการวิจัยนำมาสู่ยุทธศาสตร์การสื่อสารเพื่อต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 โดยมียุทธศาสตร์ 3 ด้าน ดังนี้ ยุทธศาสตร์ที่ 1 การสื่อสารสาธารณะ (Public Campaign) เพื่อต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 มีเป้าหมายเพื่อเพิ่มความตระหนักรู้และเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมลดความเสี่ยงของการเกิดโรค กลุ่มวัยทำงานตอนต้น (18-29 ปี) และกลุ่มวัยทำงานตอนกลาง (30-44 ปี) ยุทธศาสตร์ที่ 2 การสื่อสารให้ความรู้ (Health Education) มีเป้าหมายส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ในกลุ่มเป้าหมายวัยเด็ก – วัยนักเรียน นักศึกษา ป้องกันการเข้าสู่การเจ็บป่วย และยุทธศาสตร์ที่ 3 การสื่อสารเชิงนโยบาย (Policy Advocacy) เพื่อต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 มุ่งเน้นการกระตุ้นให้สาธารณะเกิดการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นหรืออภิปรายร่วมกัน ในประเด็นที่เกี่ยวกับโรคเบาหวานชนิดที่ 2 เพื่อให้ข้อเสนอของสาธารณะเป็นแรงผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลงนโยบายที่ช่วยสนับสนุนการต่อสู้กับโรคเบาหวานชนิดที่ 2