การศึกษาระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนามในสถานการณ์โควิด-19: กรณีศึกษาโรงพยาบาลบุษราคัม

Abstract

โรงพยาบาลบุษราคัมเป็นโรงพยาบาลสนามขนาดใหญ่เฉพาะด้านในการดูแลผู้ป่วยโควิด-19 ชั่วคราวที่มีความทันสมัยในการดูแลผู้ป่วยครบวงจร ทั้งสุขภาพกายและสุขภาพจิต ตามมาตรฐานการรักษา รวมทั้งระบบการส่งต่อ อย่างไรก็ตามการศึกษาระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนามในประเทศไทยยังมีไม่มากนัก จึงมีความจำเป็นในการศึกษาองค์ความรู้เพื่อนำไปสู่การพัฒนาระบบการจัดการโรงพยาบาลสนามเมื่อเผชิญกับภาวะวิกฤตินอกเหนือจากโรคโควิด-19 งานวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) มีวัตถุประสงค์การวิจัยเพื่อ 1) ศึกษาสถานการณ์ปัจจุบันของระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนามในสถานการณ์โควิด-19: กรณีศึกษาโรงพยาบาลบุษราคัม 2) เพื่อศึกษาปัญหา อุปสรรคและกลยุทธ์ในการแก้ปัญหาระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลในสถานการณ์โควิด-19: กรณีศึกษาโรงพยาบาลบุษราคัม และ 3) เพื่อสังเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการพัฒนาระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนาม คณะผู้วิจัยเก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth interview) ระหว่างเดือนธันวาคม 2564 - มกราคม 2565 กลุ่มตัวอย่างเลือกแบบเจาะจง จำนวน 43 คน ประกอบด้วยผู้บริหารโรงพยาบาลสนาม ได้แก่ ผู้อำนวยการโรงพยาบาลสนามกรมการแพทย์ ผู้อำนวยการโรงพยาบาลสนามระดับมหาวิทยาลัย ผู้อำนวยการโรงพยาบาลสนามเอกชน ผู้เชี่ยวชาญการแพทย์ฉุกเฉิน ผู้บริหารและบุคลากรทางการแพทย์ที่ปฏิบัติงานโรงพยาบาลบุษราคัม ได้แก่ รองผู้อำนวยการด้านต่างๆ ของโรงพยาบาลบุษราคัม ผู้เชี่ยวชาญพิเศษด้านปฏิบัติการฉุกเฉิน สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ ผู้ปฏิบัติการอำนวยการ ได้แก่ พยาบาลหัวหน้าทีม Refer Loading Caring Treatment MERT หัวหน้าระบบ IT ผู้ปฏิบัติงานการแพทย์ ได้แก่ แพทย์ พยาบาล เภสัชกรและผู้ป่วยที่มีประสบการณ์เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลสนามบุษราคัม เก็บรวบรวมข้อมูลโดยแบบสัมภาษณ์กึ่งโครงสร้างที่ผู้วิจัยสร้างขึ้นจากการทบทวนวรรณกรรมและสอดคล้องกับวัตถุประสงค์ โดยผ่านการตรวจสอบความตรงเชิงเนื้อหา (content validity) โดยผู้ทรงคุณวุฒิและตรวจสอบความเป็นปรนัย (objectivity) คณะผู้วิจัยดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลจาก 1) เอกสารที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงานของโรงพยาบาลสนามบุษราคัม ได้แก่ เอกสารเกี่ยวกับนโยบายการปฏิบัติงานของโรงพยาบาลบุษราคัม โครงสร้างของโรงพยาบาล กระบวนการดำเนินงานของผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องรวมทั้งผู้บริหารและผู้ปฏิบัติงานหลักและผู้ปฏิบัติงานเสริมทุกหน้าที่ในโรงพยาบาลสนามโซนต่างๆ และเอกสารที่เกี่ยวข้องกับผลลัพธ์การปฏิบัติงานในด้านการดูแลผู้ป่วยโควิด-19 2) ระบบสารสนเทศที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงานของโรงพยาบาลสนามบุษราคัม ได้แก่ ข่าวสารในสื่อและประกาศต่างๆ เว็บไซต์ เฟสบุ๊ค และ 3) กลุ่มตัวอย่างและวิเคราะห์ข้อมูลโดยการสังเคราะห์เนื้อหา จากข้อมูลทั้งหมดเพื่อจัดหมวดหมู่ของข้อมูลและแปลความหมายของข้อมูลตามวัตถุประสงค์การวิจัย ผลการศึกษาพบว่า 1. สถานการณ์ของระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนามในสถานการณ์โควิด-19: กรณีศึกษาโรงพยาบาลบุษราคัม พบว่า มีความสอดคล้องกับรูปแบบการบริหารจัดการโรงพยาบาลสนามในสถานการณ์โควิด-19 จากการทบทวนวรรณกรรมและสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ โดยประกอบด้วย ปัจจัยนำเข้า ได้แก่ ด้านโครงสร้าง ได้แก่ สถานที่ตั้ง/วัตถุประสงค์/โครงสร้างโรงพยาบาล กำหนดคณะทำงาน ทีมงานและหน้าที่รับผิดชอบ ด้านกระบวนการ ได้แก่ การสั่งการ/ประสานงาน/ควบคุม การสื่อสารในองค์กร/นอกองค์กร การจัดการเทคโนโลยีสารสนเทศ การจัดการความเสี่ยง การควบคุมการติดเชื้อ ระบบเวชระเบียนด้านทรัพยากรบุคคล ได้แก่ การสรรหากำลังคน บทบาท/หน้าที่ความรับผิดชอบ การปฐมนิเทศ/การอบรม การจัดอัตรากำลัง/จัดตารางปฏิบัติงาน การสร้างขวัญกำลังใจในการปฏิบัติงาน การจ่ายค่าตอบแทนและสวัสดิการ ด้านทรัพยากรอื่นๆ ได้แก่ การจัดการการเงิน การจัดการวัสดุ/อุปกรณ์ทางการแพทย์ ด้านกระบวนการ ได้แก่ การรับเข้ารับการรักษา/วินิจฉัยคัดกรอง การดูแลทางคลินิก ระบบบันทึกทางการแพทย์/เอกสาร การดูแลต่อเนื่อง/ระบบส่งต่อผู้ป่วย การดูแลด้านจิตใจและด้านผลลัพธ์ อย่างไรก็ตามพบว่ายังขาดในด้านการระดมพลในภาวะฉุกเฉิน การติดตามผลลัพธ์ทางคลินิก 2. ปัญหา อุปสรรคและข้อเสนอแนะ ระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลในสถานการณ์โควิด-19: กรณีศึกษาโรงพยาบาลบุษราคัม พบในด้านต่างๆ ดังนี้ โครงสร้างโรงพยาบาล การสื่อสารนอกองค์กร การจัดการความเสี่ยง การควบคุมการติดเชื้อ ระบบเวชระเบียน การสรรหากำลังคน การจัดการความเครียดบุคลากร การจัดการวัสดุ/อุปกรณ์ทางการแพทย์ การรับเข้ารับการรักษา การดูแลทางคลินิก ระบบส่งต่อผู้ป่วย การติดตามผลลัพธ์ และ 3. ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการพัฒนาระบบบริหารจัดการโรงพยาบาลสนาม ประกอบด้วย ด้านบุคลากร ได้แก่ พัฒนาแผนอัตรากำลังของโรงพยาบาลสนามจากบุคลากรส่วนกลางและภูมิภาค ทั้งด้านจำนวน สัดส่วนและสมรรถนะที่เหมาะสม พัฒนาศักยภาพของบุคลากรทางแพทย์ในการปฏิบัติงานในโรงพยาบาลสนาม พัฒนาระบบจิตอาสาจากองค์กรภาครัฐ เอกชน ประชาชนทั่วไป ในการปฏิบัติงานในโรงพยาบาลสนาม พัฒนาระบบให้ความรอบรู้ทางสุขภาพ (Health Literacy) ให้ประชาชนในการเผชิญกับสถานการณ์การเกิดโรคระบาด ศึกษาวิจัยองค์ความรู้ที่ได้จากการให้บริการโรงพยาบาลสนามและพัฒนานวัตกรรมที่สนับสนุนระบบการบริหารจัดการของบุคลากรและการดูแลผู้ป่วยในโรงพยาบาลสนาม พัฒนาหลักสูตร การจัดการในสถานการณ์ฉุกเฉิน ในหลักสูตรการเรียนการสอนและมีการฝึกปฏิบัติด้านระบบ ได้แก่ พัฒนาคู่มือการปฏิบัติงานในโรงพยาบาลสนามให้ครอบคลุมทั้งส่วนของปัจจัยนำเข้า กระบวนการ และผลลัพธ์ จัดตั้งหน่วยสื่อสารสาธารณะขององค์กร (Public Information Officer) พัฒนาระบบการติดตามผลลัพธ์ทางสุขภาพ และ Voice of Customers (VOCs) พัฒนาระบบการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศในโรงพยาบาลสนาม ด้านทรัพยากรต่างๆ ได้แก่ จัดทำแผนความร่วมมือในการใช้ทรัพยากรบุคคลและอุปกรณ์ทางการแพทย์ร่วมกันระหว่างหน่วยงานภาครัฐและเอกชนในสถานการณ์การเกิดสถานการณ์ฉุกเฉิน สร้างเครือข่ายกับหน่วยงานและชุมชนในการมีส่วนร่วมและสนับสนุนในการจัดตั้งโรงพยาบาลสนาม ในด้านวัสดุสิ่งของ เครื่องใช้ สาธารณูปโภค เทคโนโลยีการสื่อสาร ด้านโครงสร้าง ได้แก่ พัฒนาคู่มือรูปแบบโครงสร้างโรงพยาบาลสนาม ซึ่งประกอบด้วยสถานที่ในการจัดตั้ง ผังการจัดพื้นที่ในโรงพยาบาลและโครงสร้างคณะทำงาน