การศึกษาภูมิคุ้มกันในผู้ที่หายและผู้ที่มีความเสี่ยงสูงต่อการติดเชื้อจากโรคโคโรนาไวรัสสายพันธุ์ใหม่ (โควิด-19)

Abstract

เนื่องจากยังไม่มีการศึกษาวิจัยในประเทศไทยถึงการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อเชื้อ SARS-CoV-2 ในผู้กำลังติดเชื้อโรค COVID-19 และผู้ใกล้ชิดที่มีความเสี่ยงสูง งานวิจัยนี้มีจุดประสงค์ในการศึกษาการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านการสร้างแอนติบอดี (humoral immune responses) และการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านทีเซลล์ (cell-mediated immune responses) เพื่อใช้ข้อมูลการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันในการพัฒนาวัคซีนสำหรับโรค COVID-19 ที่เกิดจากการติดเชื้อ SARS-CoV-2 และการผลิต monoclonal antibody เพื่อใช้ในการรักษาการติดเชื้อ ทดแทนการใช้แอนติบอดีที่ได้จาก convalescent plasma ซึ่งมีความเสี่ยงสูงในการใช้กับผู้ป่วย รวมทั้งการศึกษาการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านการสร้างแอนติบอดีในผู้ที่ได้รับการฉีดวัคซีนชนิดเชื้อตายและชนิด viral vector เนื่องจากในขณะนี้มีผู้ที่เริ่มได้รับการฉีดวัคซีนเป็นจำนวนมาก การศึกษาการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันหลังการได้รับวัคซีนจึงเป็นสิ่งที่สำคัญและควรทำโดยเร็ว ในด้านการวิเคราะห์การตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านทีเซลล์ทำให้มีข้อมูลเพิ่มเติมในการศึกษาการตอบสนองทางภูมิคุ้มกัน จากการศึกษานี้แสดงให้เห็นว่า การวัดปริมาณของ total antibody ต่อส่วน Spike ด้วยวิธี ELISA เป็นวิธีที่เหมาะสมที่สุดในการศึกษาที่มีอาสาสมัครจำนวนมาก ซึ่งการตรวจ neutralizing antibody แม้ว่าจะให้ผลที่สอดคล้องกับการศึกษาความสามารถของภูมิคุ้มกันในการป้องกันการติดเชื้อได้ดีกว่า แต่วิธีการทำมีความยุ่งยากมากกว่า ราคาที่แพงกว่าถึงสี่เท่า ส่วนการตรวจการตอบสนองของภูมิคุ้มกันผ่านทีเซลล์หรือ cell-mediated immunity ด้วยวิธี ELISpot นั้น ไม่สามารถทำได้ในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิดเชื้อตาย ในการใช้วิธี ELISpot เพื่อศึกษาการตอบสนองของทีเซลล์ในกลุ่มผู้ติดเชื้อสามารถใช้เปปไทด์ต่อส่วน nucleoprotein ได้และในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิด viral vector สามารถใช้เปปไทด์ต่อส่วน Spike ในการศึกษาแบบ screening ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้เปปไทด์ต่อทุกชิ้นส่วนของไวรัส งานวิจัยนี้มีจุดประสงค์ในการศึกษาการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อเชื้อ SARS-CoV-2 โดยวัดการสร้างแอนติบอดีในอาสาสมัครที่มีความเสี่ยงสูงต่อการติดเชื้อ SARS-CoV-2 เพื่อหา seroprevalence rate พบว่า ตรวจไม่พบการสร้างแอนติบอดีจากอาสาสมัครกลุ่มนี้ อาจเนื่องจากการอยู่ใกล้ชิดกับผู้ติดเชื้อแต่ไม่ได้รับเชื้อ จึงไม่เกิดการกระตุ้นภูมิคุ้มกันต่อไวรัส และการศึกษาถึง kinetic ของการสร้างแอนติบอดีต่อเชื้อ SARS-CoV-2 ในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิดเชื้อตาย พบว่า เมื่อระยะเวลาผ่านไปหลังจากการได้รับวัคซีนเข็มที่สอง ปริมาณแอนติบอดีที่ได้จากการฉีดวัคซีนลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ทำให้ต้องตระหนักถึงการฉีดวัคซีนเข็มต่อไปที่เป็น booster เพื่อให้มีการสร้างแอนติบอดีได้เพียงพอในการป้องกันการติดเชื้อ เมื่อเปรียบเทียบกับปริมาณแอนติบอดีที่ได้รับจากการฉีดวัคซีนชนิด viral vector จะพบว่า ปริมาณแอนติบอดีที่ได้จากการฉีดวัคซีนชนิด viral vector สูงกว่าปริมาณแอนติบอดีที่ได้จากการฉีดวัคซีนชนิดเชื้อตาย ผลผลิต (output) ที่ได้จากงานวิจัยนี้คือผลการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อเชื้อ SARS-CoV-2 ในผู้ที่กำลังติดเชื้อ ผู้ใกล้ชิดที่มีความเสี่ยงสูง ผู้ได้รับวัคซีนชนิดเชื้อตายและผู้ได้รับวัคซีนชนิด viral vector โดยพบว่า สามารถใช้ผลการศึกษาของการวิเคราะห์แอนติบอดีเป็นแนวทางในการตรวจภูมิคุ้มกันและการแนะนำการฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันหรือควบคุมโรค COVID-19 ซึ่งจะนำไปสู่ผลของความสำเร็จที่เป็นผลลัพธ์ (outcome) และผลกระทบ (impact) ได้ ในด้านนโยบาย ผลการศึกษานี้สามารถใช้ในการตัดสินใจเชิงนโยบายสำหรับการเข้มงวดหรือผ่อนคลายมาตรการป้องกันการระบาดของโรคโควิด-19 โดยแนะนำให้มีการรับวัคซีนเพิ่มเติมในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิดเชื้อตาย ซึ่งอาจให้วัคซีนที่เป็นชนิด viral vector ได้ จากผลการวิเคราะห์ปริมาณแอนติบอดีในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิด viral vector ที่สูงมากกว่าผู้ที่ได้รับวัคซีนเชื้อตาย รวมทั้งความสามารถในการกระตุ้นการตอบสนองของทีเซลล์ได้ในผู้ที่ได้รับวัคซีนชนิด viral vector เพื่อให้นโยบายด้านการป้องกันการติดเชื้อและป้องกันการแพร่ระบาดเป็นไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ ในด้านสาธารณะ โครงการวิจัยนี้ส่งเสริมความรู้ความเข้าใจเรื่องภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อการป้องกันการติดเชื้อไวรัสโควิด-19 จากผลการวิเคราะห์การตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านการสร้างแอนติบอดี (humoral immune responses) และการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันผ่านทีเซลล์ (cell-mediated immune responses) ในด้านพาณิชย์ ผลงานนี้สามารถพัฒนาเป็นชุดตรวจเพื่อใช้ผ่อนคลายมาตรการป้องกันการระบาดโรคโควิด-19 หรือต้นแบบวัคซีนได้ในอนาคต และในด้านวิชาการ สามารถใช้ผลการศึกษานี้เพื่อความเข้าใจในภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อการติดเชื้อไวรัสที่ก่อให้เกิดโรคติดเชื้อโควิด-19 และเป็นพื้นฐานสำหรับการพัฒนาตลอดจนทดสอบวัคซีน