การดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงแบบบูรณาการโดยการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อเตรียมรับการระบาดซ้ำของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019

Abstract

การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงพรรณนา มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาบริบทสถานการณ์การดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงแบบบูรณาการโดยการมีส่วนร่วมของชุมชนเพื่อเตรียมรับการระบาดซ้ำของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 2) ศึกษารูปแบบและแนวทางปฏิบัติสำหรับครอบครัวและชุมชนที่ให้การดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงแบบบูรณาการ 3) เตรียมรับการระบาดซ้ำของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 4) พัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบายในการดำเนินงาน ประชากรและกลุ่มตัวอย่างแบ่งเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ 1. ผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง 2. ผู้ดูแลหลักในครอบครัว 3. บุคลากรสุขภาพที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการดูแลผู้สูงอายุ อาศัยอยู่ในพื้นที่มีการระบาด ได้แก่ กรุงเทพมหานคร เชียงใหม่ ภูเก็ต นครราชสีมา พระนครศรีอยุธยาและสมุทรปราการ เลือกกลุ่มตัวอย่างแบบสุ่มด้วยการจับสลาก จำนวน 440 กลุ่มตัวอย่าง เก็บรวบรวมโดยแบบสอบถาม จำนวน 5 ชุด ได้แก่ แบบประเมินคะแนนความสามารถในการปฏิบัติกิจวัตรประจำวันสำหรับคัดกรองผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง 2) แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคลของผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง และความรู้เกี่ยวกับโรคโควิด-19 3) แบบประเมินสุขภาพของผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง 4) แบบสอบถามข้อมูลทั่วไปของผู้ดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง และแนวคำถามปลายเปิดเพื่อสอบถามข้อมูลเชิงลึก และ 5) แบบสอบถามข้อมูลส่วนบุคคลของผู้มีส่วนเกี่ยวข้องที่มีส่วนรับผิดชอบดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง และแนวคำถามปลายเปิดเพื่อสอบถามข้อมูลเชิงลึก ผลการศึกษาแบ่งเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มที่ 1 ผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง พบว่าเกินกว่าครึ่ง ร้อยละ 59.29 รู้จักโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 หรือโรคโควิด-19 และได้รับข้อมูลจากบุตรหลานผู้ดูแล สื่อวิทยุและโทรทัศน์ สำหรับแนวทางการป้องกันและดูแลตนเองไม่ให้ติดเชื้อ ได้แก่ การสวมหน้ากากอนามัย การล้างมือบ่อยๆ เว้นระยะห่างระหว่างกัน พกแอลกอฮอล์หรือเจลแอลกอฮอล์ การอยู่บ้านไม่ออกไปข้างนอก รวมถึงไม่ให้ใครมาเยี่ยมที่บ้าน กลุ่มที่ 2 ผู้ดูแลหลักในครอบครัว พบว่า ร้อยละ 36.59 เป็นผู้ดูแลที่มีอายุ 60 ปีขึ้นไป สถานะจะมีทั้งแบบเป็นทางการและไม่เป็นทางการ ผู้ดูแลอย่างเป็นทางการ (formal caregiver) เป็นผู้ดูแลที่ได้รับผ่านการฝึกอบรมมาก่อน ไม่มีความสัมพันธ์ส่วนตัวกับผู้รับการดูแล โดยได้รับค่าจ้างหรือค่าตอบแทนในการให้การดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง ส่วนผู้ดูแลที่ไม่เป็นทางการ (informal caregiver) เป็นผู้ดูแลที่ทำหน้าที่ให้การช่วยเหลือในชีวิตประจำวันต่างๆ มีความสัมพันธ์ส่วนตัวกับผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง (ญาติหรือสมาชิกในครอบครัว) กลุ่มที่ 3 บุคลากรสุขภาพที่มีส่วนเกี่ยวข้องในการดูแลผู้สูงอายุ ส่วนใหญ่ติดต่อสื่อสารกับญาติหรือผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงทางโทรศัพท์ เพื่อติดตามอาการก่อนออกไปเยี่ยมบ้าน และมีการป้องกันโรคโควิด-19 การเตรียมรับการระบาดซ้ำของโรค ปัญหาและอุปสรรคในการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิงในช่วงระบาดของโรค คือ การสื่อสารที่เข้าใจไม่ตรงกันในการปฏิบัติงานของเจ้าหน้าที่ ผู้เกี่ยวข้องกลุ่มต่างๆ ผู้สูงอายุและผู้ดูแล การดำเนินงานเฝ้าระวังควบคุมป้องกันโรค โดยเฉพาะที่มีการระบาดระลอกแรก พบปัญหาการบริหารจัดการด้านกำลังคน วัสดุอุปกรณ์ เอกสาร/ข้อมูล รวมถึงการจัดอัตรากำลังและการทำหน้าที่ในการดูแลผู้สูงอายุในชุมชน มีความซ้ำซ้อนในการดูแล จึงควรมีการวางระบบให้ชัดเจนเพื่อให้เกิดการดูแลที่ครอบคลุมและทั่วถึง ข้อเสนอแนะเพื่อการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง ในช่วงระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ได้แก่ (1) การของบประมาณในการจัดหา/เตรียมอุปกรณ์ของใช้ต่างๆ ให้เจ้าหน้าที่ได้ทำงานสะดวกมากขึ้น (2) เพิ่มค่าตอบแทน/ค่าล่วงเวลาในการลงชุมชนเพื่อเฝ้าระวัง สอบสวนโรค ควบคุมป้องกันโรค หรือดูแลผู้ป่วย/ผู้สูงอายุที่บ้าน ที่เป็นการทำงานนอกเหนือจากงานประจำหรืองานที่มอบหมาย (3) การพัฒนาความรู้และทักษะในการดูแลผู้สูงอายุที่มีภาวะพึ่งพิง เพิ่มเติมจากมาตรการของภาครัฐ และ (4) การทำสนธิสัญญาร่วมกันในชุมชนที่เป็นการใช้กฎหมายบังคับที่ผ่านการเห็นชอบทั้งองค์กรท้องถิ่นและตำรวจ จะทำให้ประชาชนในชุมชนยอมรับและยินดีปฏิบัติตาม ซึ่งจะก่อให้เกิดการรับมือโรคโควิด-19 ได้อย่างยั่งยืน (ให้สังคมขัดเกลา) ข้อค้นพบของการศึกษาในครั้งนี้ ควรยึดหลักการป้องกัน คือ “หลัก 4 ไว้” ได้แก่ “ไว้ใจ ไว้บ้าน ไว้ตัว ไว้ระยะ”