ธนาคารออกานอยด์มะเร็งตับและท่อน้ำดีไทย และฐานข้อมูลพันธุกรรมเชิงลึกสำหรับการหาตัวชี้วัดชีวภาพและพัฒนาการรักษาแบบจำเพาะต่อผู้ป่วย

Abstract

มะเร็งตับเป็นปัญหาสำคัญของประเทศ การรักษาปัจจุบันยังได้ผลไม่ดีเท่าที่ควร ทำให้มีผู้ป่วยจำนวนมากเสียชีวิตจากโรคนี้ เมื่อไม่นานมานี้เกิดเทคโนโลยีใหม่ทำให้สามารถเพาะมะเร็งตับของผู้ป่วยในรูปแบบสามมิติที่เรียกว่าออกานอยด์ ซึ่งพบว่า ออกานอยด์มีข้อดีกว่า cell line ของมะเร็งที่ใช้ในการพัฒนายาอยู่เดิม เนื่องจากสามารถคงความหลากหลายทางพันธุกรรมของผู้ป่วยแต่ละคนไว้ได้และมีการตอบสนองต่อยาใกล้เคียงกับที่พบในผู้ป่วยจริงมากกว่า มีโอกาสนำมาใช้คัดเลือกการรักษาที่เหมาะสมต่อผู้ป่วยจำเพาะราย การเก็บรวบรวมออกานอยด์สร้างเป็น biobank การเก็บข้อมูลทางคลินิกของผู้ป่วย ร่วมกับการศึกษาทางพันธุกรรมเชิงลึกที่มากพอ จะสามารถนำไปสู่การหา biomarker สำหรับใช้ในการเลือกแนวทางการรักษาที่เหมาะของผู้ป่วยไทยและเป็นเครื่องมือสำคัญในการใช้พัฒนายาใหม่ที่มีประสิทธิภาพแตกต่างจากที่มีในอดีต โครงการนี้ประสบความสำเร็จในการสร้าง liver cancer organoids รวมทั้ง normal liver organoid จากผู้ป่วยรายเดียวกันรวม 30 ราย พร้อมข้อมูลการศึกษาทางพันธุกรรมเชิงลึกประกอบด้วยข้อมูล whole exome sequencing, whole transcriptomics study และข้อมูล heterogeneity ในแต่ละ organoid line ที่ระดับ single cell ตลอดจนลักษณะการตอบสนองต่อยามะเร็งหลายชนิด ซึ่งจากการวิเคราะห์ พบว่าใน Cholangiocarcinoma organoid ของผู้ป่วยแต่ละรายจะมีการตอบสนองต่อยามะเร็งแตกต่างกัน แสดงให้เห็นถึงความเป็นไปได้ที่จะพัฒนาวิธีการเลือกยามะเร็งให้เหมาะสมในผู้ป่วยแต่ละรายโดยใช้ออกานอยด์ร่วมกับข้อมูลทางพันธุกรรมเชิงลึก นอกจากนี้จากข้อมูลที่ทำการศึกษาทำให้ได้ candidate biomarkers และยาที่มีศักยภาพที่จะพัฒนาไปใช้ในการรักษา Cholangiocarcinoma (CCA) เพิ่มจากที่มีอยู่ในปัจจุบัน สำหรับ Hepatocellular carcinoma (HCC) จากการศึกษาข้อมูลทางพันธุกรรมเชิงลึก พบว่ามี heterogeneity ระหว่างผู้ป่วยสูงมากและการตอบสนองต่อยาที่ใช้เป็น standard treatment ที่ไม่ดี แต่จากการวิเคราะห์เชิงลึกทำให้พบ new subpopulation ของ HCC ที่มีลักษณะจำเพาะ มีความเป็น stemness สูง และมีคุณสมบัติในการตอบสนองต่อยาที่แตกต่างจากเซลล์มะเร็ง HCC กลุ่มอื่นซึ่งอาจพัฒนาเป็นแนวทางการรักษาใหม่ได้ โดยรวมโครงการได้สร้างฐานข้อมูลและเครื่องมือสำคัญที่จะเป็นประโยชน์ในการพัฒนาวิธีการรักษามะเร็งตับของประเทศต่อไป