การศึกษาทางเลือกเชิงนโยบายในการกระจายแพทย์ไปยังหน่วยบริการสุขภาพในพื้นที่ขาดแคลนหรือห่างไกลในชนบท

Abstract

เป็นเวลากว่า 5 ทศวรรษที่รัฐบาลดำเนินนโยบายเพิ่มการผลิตและการทำสัญญาบังคับชดใช้ทุนกับแพทย์ที่จบจากสถาบันของรัฐ แม้ว่าแพทย์ในประเทศไทยจะเพิ่มมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่ขาดนโยบายควบคุมการเคลื่อนย้ายแพทย์ที่ได้ผล เป็นเหตุให้มีการเปลี่ยนแปลงการกระจายของแพทย์ในแต่ละพื้นที่ตลอดเวลา การเพิ่มขึ้น/ลดลงของแพทย์ในแต่ละพื้นที่เป็นปัญหาสำคัญของระบบสุขภาพ การวิจัยครั้งนี้มุ่งศึกษาปัจจัยที่เกี่ยวข้องและสังเคราะห์ทางเลือกเชิงนโยบายเพื่อการเพิ่มแพทย์ไปยังหน่วยบริการสุขภาพในพื้นที่ขาดแคลนหรือห่างไกลในชนบท โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงพรรณนาแบบผสมวิธี ทำการเก็บรวบรวมข้อมูลทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดยการทบทวนเอกสารวิเคราะห์ปัจจัย STEEPV (ประกอบด้วย Social Technology Economy Environment Politic Value) การสัมภาษณ์เชิงลึกในกลุ่มผู้ทรงคุณวุฒิ วิเคราะห์สถานการณ์กำลังคนแพทย์จากข้อมูลทุติยภูมิ สำรวจปัจจัยที่มีผลต่อการคงอยู่ จากกลุ่มตัวอย่างแพทย์ที่สำเร็จการศึกษาในระยะ 5 ปีที่ผ่านมา จำนวน 121 คน สำรวจความพึงพอใจในการเลือกทำงานของนักศึกษาแพทย์ชั้นปีสุดท้าย จำนวน 400 คน ด้วยวิธี Discrete Choice Experiment (DCE) รวมทั้งการหาฉันทามติในการเสนอทางเลือกเชิงนโยบายด้วยวิธี Modified Delphi โดยผู้เชี่ยวชาญ จำนวน 32 ท่าน ผลการศึกษา พบว่า 1. สังคมสูงอายุ โรคเรื้อรัง ความเป็นเมือง เทคโนโลยีพลิกผัน เป็นปัจจัยขับเคลื่อนการพลิกโฉมระบบสุขภาพของประเทศไทย 2. ผลกระทบจาก COVID-19 จะยังคงอยู่ยาวนาน 3. บริการสุขภาพปฐมภูมิเป็นฐานรากสำคัญของการพัฒนาสุขภาพประชาชน การให้บริการทุกที่ทุกเวลาเป็นเรื่องจำเป็นในอนาคต 4. บริการสุขภาพทางไกล สุขภาพดิจิทัลและการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วของเทคโนโลยีทางการแพทย์และสารสนเทศ จะลดความเหลื่อมล้ำการกระจายบุคลากรและเพิ่มการเข้าถึงบริการของประชาชน 5. การทำงานในเมือง การเรียนต่อเฉพาะทางและการมีภาระงานไม่หนักเกินไป เป็นคุณลักษณะงานที่แพทย์รุ่นใหม่พอใจ 6. การมีพื้นเพชนบททำให้แพทย์อยู่ในชนบทได้ยาวนานกว่า 7. ทางเลือกเชิงนโยบายที่มีผลกระทบและความเป็นไปได้สูง ได้แก่ 1) การเพิ่มโควต้าการรับนักเรียนจากชนบทเข้าเรียนแพทย์ 2) การขยายขอบเขตการทำงานของบุคลากรวิชาชีพอื่น 3) การพัฒนาระบบนิเทศสอนงานโดยผู้เชี่ยวชาญ 4) การช่วยเหลือในกรณีถูกฟ้องร้อง 5) การทำระบบการแพทย์ทางไกลให้เข้มแข็ง 6) จ่ายค่าตอบแทนตามผลงานที่ยุติธรรม 7) การกำหนดตำแหน่งสูงขึ้นสำหรับแพทย์ที่ทำงานในชนบท 8) การจัดการภาระงานแพทย์ให้เหมาะสม 9) การออกแบบระบบบริการสุขภาพของประเทศที่ส่งเสริมการใช้ทรัพยากรของทุกภาคส่วนร่วมจัดบริการ และ 10) การกระจายอำนาจการบริหารจัดการแพทย์จากส่วนกลางไปในระดับเขต ซึ่งจะมีความยืดหยุ่นและสอดคล้องกับบริบทของแต่ละพื้นที่ สำหรับนโยบายการบังคับใช้ทุน ควรปรับมาตรการในการเลือกพื้นที่โดยคำนึงถึงปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการคงอยู่ของแพทย์ที่มีความหลากหลายอย่างเป็นระบบ ส่วนความเห็นว่าควรเพิ่มค่าปรับกรณีผิดสัญญา ควรมีการจ้างงานในรูปแบบอื่นนอกเหนือจากตำแหน่งข้าราชการและควรอุดหนุนการผลิตแพทย์ผ่านหน่วยบริการที่ต้องการแพทย์ เป็นประเด็นที่มีผลกระทบมากในการกระจายแพทย์ไปชนบท แต่ยังต้องมีการศึกษาอย่างรอบด้านต่อไป