การศึกษาความปลอดภัยและการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันหลังการได้รับวัคซีนโควิด-19 ด้วยการฉีดเข้าในผิวหนัง เพื่อประโยชน์สูงสุดในการบริหารจัดการวัคซีน

Abstract

หลักการและเหตุผล: เนื่องด้วยประเทศไทยมีการระบาดโรคโควิด-19 หลายระลอก เป็นเหตุให้การนำเข้าวัคซีนโควิด-19 ในช่วงแรกไม่เพียงพอต่อการกระจายวัคซีนให้กับประชากร ดังนั้น การให้วัคซีนด้วยการฉีดเข้าชั้นผิวหนัง (Intradermal: ID) จึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่อาจสามารถลดปริมาณการใช้วัคซีน รวมถึงลดโอกาสในการเกิดอาการไม่พึงประสงค์ วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาการฉีดวัคซีนเข้าชั้นผิวหนังแบบสุ่มตัวอย่างแบบเปิด ซึ่งดำเนินการศึกษาที่โรงพยาบาลศิริราช กรุงเทพมหานคร ประเทศไทย โดยประกอบด้วยการศึกษาย่อยสองการศึกษา คือ การศึกษาเข็มกระตุ้นและการฉีดชุดแรก สำหรับการศึกษาเข็มกระตุ้นทำในอาสาสมัครที่ได้รับวัคซีนมาแล้ว 2 เข็ม ทำการศึกษาในอาสาสมัคร จำนวน 105 คน โดยกลุ่มตัวอย่าง คือ อาสาสมัครที่ได้รับวัคซีนชนิด inactivated vaccine หรือวัคซีนของ ChAdOx1 นาน 4-24 สัปดาห์ โดยอาสาสมัครที่ได้รับวัคซีนสองเข็มแรกเป็นวัคซีน ChAdOx1 (IM) จะได้รับวัคซีน 0.05 มล. BNT162b2 (ID) เป็นเข็มกระตุ้น ในขณะที่อาสาสมัครที่ได้รับวัคซีนสองเข็มแรกเป็น BBIBP-CorV หรือ CoronaVac (IM) จะได้รับวัคซีน 0.1 มล. ChAdOx1 หรือ 0.05 มล. BNT162b2 เป็นวัคซีนเข็มกระตุ้น ผลการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันจะวัดผลที่ 2 สัปดาห์หลังฉีด สำหรับการศึกษาการฉีดชุดแรกแบบเร่งด่วน ทำในอาสาสมัครที่ไม่เคยได้รับวัคซีนโควิด-19 โดยศึกษาในอาสาสมัคร จำนวน 90 คน ด้วยการฉีดเข้าชั้นผิวหนัง จำนวน 2 จุด ที่ต้นแขนแต่ละข้าง ข้างละ 1 จุด ฉีด 2 ครั้ง ห่างกัน 7 วัน โดยแบ่งอาสาสมัครออกเป็น 5 กลุ่ม กลุ่มละ 10 คน แล้วเพิ่มจำนวนอาสาสมัครในกลุ่มที่มีผลระดับภูมิคุ้มกันสูงและเกิดอาการไม่พึงประสงค์ต่ำใน 2 อันดับแรก อีกกลุ่มกลุ่มละ 20 คน ประกอบด้วย กลุ่มที่ได้รับวัคซีนชนิดเดียวกันในเข็มที่ 1 เเละเข็มที่ 2 ได้แก่ ChAdOx1 และ BNT162b2 กับกลุ่มที่ได้รับวัคซีนต่างชนิดกันในเข็มที่ 1 และเข็มที่ 2 ได้แก่ CoronaVac – ChAdOx1, CoronaVac – BNT162b2 และ ChAdOx1 – BNT162b2 ทั้งนี้ มีการตรวจระดับภูมิคุ้มกันของอาสาสมัครที่ 2 สัปดาห์หลังเข็มที่ 2 การวัดผลภูมิคุ้มกันที่เกิดขึ้น จะถูกวิเคราะห์โดยระดับของแอนติบอดี (Anti-receptor binding domain (anti-RBD) IgG) ด้วยวิธี CMIA พร้อมทั้งการตรวจ Neutralizing antibody (NT) ต่อสายพันธุ์ต่างๆ และการตอบสนองของ T-cell ชนิด S และ NMO ส่วนการประเมินอาการไม่พึงประสงค์หลังได้รับวัคซีนโควิด-19 โดยให้สังเกตอาการ 30 นาทีหลังฉีดวัคซีน อาสาสมัครทำแบบบันทึกอาการไม่พึงประสงค์ 7 วันหลังได้รับวัคซีน และสอบถามอาการไม่พึงประสงค์ที่เกิดขึ้นในระหว่างการนัดหมาย ผลการศึกษา: สำหรับการศึกษาการฉีด ID เข็มกระตุ้นในอาสาสมัครที่ได้รับวัคซีนมาแล้ว 2 เข็ม มีอาสาสมัครที่ผ่านเกณฑ์การคัดเข้าร่วมโครงการ จำนวน 105 ราย ถูกแบ่งตามกลุ่มวัคซีนที่สนใจศึกษาจำนวน 3 กลุ่ม ด้วยจำนวนเท่ากัน คือ 35 ราย (ร้อยละ 33.33) ต่อกลุ่ม โดยภาพรวม พบว่า อาสาสมัครมีอายุมัธยฐานอยู่ที่ 38 ปี ประมาณครึ่งหนึ่งเป็นเพศชาย และโดยส่วนใหญ่มีค่าดัชนีมวลกายอยู่ในเกณฑ์ปกติ โดยไม่มีความแตกต่างของลักษณะทั่วไปของกลุ่มตัวอย่างระหว่างกลุ่มวัคซีน ที่ 2 สัปดาห์หลังจากได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้น พบว่า แอนติบอดี anti-RBD IgG ของกลุ่มที่เคยได้รับ BBIBP-CorV หรือ CoronaVac-prime (IM) และกระตุ้นด้วย BNT162b2 (ID) มีระดับที่สูงที่สุดเท่ากับ 1,723 BAU/mL แต่ก็ต่ำกว่า การฉีดกระตุ้นแบบ IM ที่ใช้อ้างอิงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ สำหรับการตรวจ NT พบว่า การฉีดกระตุ้นแบบ ID ให้ระดับภูมิคุ้มกันที่ต่ำกว่า IM ที่ใช้อ้างอิงเช่นกัน มีเพียงเฉพาะกลุ่มที่ได้รับวัคซีนเข็มกระตุ้นเป็น ChAdOx1 (ID) มีระดับIgG และระดับ NT ต่อสายพันธุ์โอไมครอน ไม่แตกต่างกับผลการศึกษาอ้างอิงที่ฉีด IM ส่วนอาการอันไม่พึงประสงค์นั้น พบปฏิกิริยาในตำแหน่งที่ฉีดได้บ่อย (ร้อยละ 28.57) และพบอาการตามระบบร้อยละ 64.76 โดยทั้งหมดเป็นอาการน้อยหรือปานกลาง สำหรับการศึกษาการฉีด ID ชุดแรกแบบเร่งด่วนในอาสาสมัครที่ไม่เคยได้รับวัคซีนโควิด-19 มีอาสาสมัครที่ผ่านเกณฑ์การคัดเข้าร่วมโครงการ จำนวน 57 คน มีอายุมัธยฐานเท่ากับ 35 ปี (พิสัยควอไทล์ = 28–45 ปี) การตรวจระดับภูมิคุ้มกัน ที่ 2 สัปดาห์หลังได้รับวัคซีนเข็มที่ 2 พบมีค่าสูงสุดในอาสาสมัครกลุ่มที่ได้รับวัคซีน ChAdOx1- BNT162b2 โดยที่ระดับ anti-RBD IgG มีค่า GM=597.29 BAU/mL รองมาคือกลุ่มที่ได้ BNT162b2-BNT162b2 มีค่า GM=414.84 BAU/mL โดยการฉีด ID มีระดับ IgG ต่ำกว่าการฉีดแบบเข้ากล้ามเนื้อ IM ในผลการศึกษาอ้างอิงซึ่งใช้วัคซีนชนิดเดียวกัน อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ สำหรับสูตร ChAdOx1-BNT162b2 นั้นมีระดับ NT ต่อสายพันธุ์ Wuhan และ Omicron BA.1 ที่ GM=254.20 และ 49.34 ตามลำดับซึ่งสูงกว่ากลุ่มอื่น แต่มีค่า NT ต่อสายพันธุ์ Omicron ต่ำมากพอๆ กันหมดไม่ต่างจากกลุ่มอ้างอิง (p=0.304) ส่วนผล ELISpot-S ของสูตร ChAdOx1-BNT162b2 มีค่า GM=441.34 SFU/106 cells ซึ่งสูงที่สุดกว่าทุกกลุ่ม นอกจากนี้อาการไม่พึงประสงค์ในช่วง 7 วัน หลังได้รับวัคซีนเข็มที่ 1 และเข็มที่ 2 ทั้งอาการที่เกิดขึ้นเฉพาะที่บริเวณฉีดวัคซีน (Local reaction) และอาการตามระบบ (Systemic reaction) เมื่อเปรียบเทียบกับทุกกลุ่มวัคซีนไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ บทสรุป: การฉีด ID เป็นเข็มกระตุ้น ให้ผลการตอบสนองภูมิคุ้มกันที่ดี แต่ให้ระดับภูมิคุ้มกันที่ได้จากการฉีดแบบ ID จะต่ำกว่าการฉีดแบบ IM มาตรฐาน และ ID มีความปลอดภัยสูง และเป็นทางเลือกใช้ในยามวัคซีนขาดแคลน สำหรับการฉีด ID ชุดแรกแบบเร่งด่วน สูตร ChAdOx1-BNT162b2 จะให้ระดับภูมิคุ้มกันที่ดีที่สุด อาจพิจารณานำการฉีดแบบนี้มาพิจารณาเป็นการฉีดเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันตั้งต้นแบบรวดเร็วหากต้องการความรวดเร็วและประหยัดในการระบาดในครั้งต่อไป