การพัฒนาข้อเสนอตัวชี้วัดการใช้ยาอย่างสมเหตุผลสำหรับสถานพยาบาลและร้านยา

Abstract

การใช้ยาอย่างสมเหตุผลถูกกำหนดเป็นยุทธศาสตร์หนึ่งในนโยบายแห่งชาติด้านยาตั้งแต่นโยบายแห่งชาติด้านยาฉบับแรก ในปีงบประมาณ 2560 กระทรวงสาธารณสุขกำหนดให้การใช้ยาอย่างสมเหตุผลและการจัดการการดื้อยาต้านจุลชีพเป็นโครงการภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี ด้านสาธารณสุข และประกาศนโยบายให้โรงพยาบาลทุกแห่งเป็นโรงพยาบาลส่งเสริมการใช้ยาอย่างสมเหตุผล (RDU hospital) มีการประเมินผ่านตัวชี้วัด 18 ตัวชี้วัด ตามแนวทางการดำเนินงานพัฒนาระบบบริการสุขภาพ อย่างไรก็ตามมีการวิจัยที่แสดงถึงข้อจำกัดและอุปสรรคของการดำเนินการเกี่ยวกับตัวชี้วัดการใช้ยาอย่างสมเหตุผลสำหรับสถานพยาบาล จึงได้มีการจัดทำโครงการวิจัยนี้ขึ้นวัตถุประสงค์ของการศึกษานี้ คือ ทบทวนและพัฒนาตัวชี้วัดการใช้ยาอย่างสมเหตุผลสำหรับโรงพยาบาลทุกระดับ ศึกษาแบบภาคตัดขวาง โดยใช้การศึกษาแบบผสานวิธี แบบแผนแบบคู่ขนาน ระหว่างวันที่ 10 พฤษภาคม พ.ศ. 2564 ถึง 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 2565 คือ การวิจัยเชิงปริมาณ (ได้แก่ การสำรวจด้วยแบบสอบถามทางออนไลน์) วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา ร่วมกับการวิจัยเชิงคุณภาพ (ได้แก่ การวิจัยเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึกด้วยคำถามกึ่งโครงสร้าง การศึกษาภาคสนามร่วมกับการอภิปรายกลุ่มและการวิจัยด้วยเทคนิคเดลฟายรูปแบบปรับปรุง) วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้การวิเคราะห์แก่นสาระ ร่วมกับการประชาพิจารณ์ในกลุ่มตัวแทนหรือผู้เชี่ยวชาญจากโรงพยาบาล องค์กรวิชาชีพและผู้กำหนดนโยบาย ประชากรของการวิจัย ได้แก่ สถานบริการสุขภาพภาครัฐทุกระดับ คือ ระดับตติยภูมิ ระดับทุติยภูมิและระดับปฐมภูมิ กลุ่มตัวอย่าง ได้จากการสุ่มกลุ่มตัวอย่างแบบหลายขั้นตอน จากสถานพยาบาลในเขตกรุงเทพมหานครและต่างจังหวัด ข้อสรุปจากการวิจัย คือ ยังควรเก็บตัวชี้วัดทั้งหมดไว้ แม้ว่ามีข้อเสนอให้ตัดตัวชี้วัดบางตัวออก เพื่อให้เป็นฐานข้อมูลที่สะท้อนผลการทำงานของสถานพยาบาลทุกระดับทั่วประเทศ จนกว่าจะมีตัวชี้วัดที่มีคุณภาพ ประสิทธิภาพและประสิทธิผลที่ดีกว่า ในขณะนี้ อาจจะเพียงแต่เปลี่ยนตัวชี้วัดเป็น 3 กลุ่ม คือ การกำกับติดตาม (M = Monitor) [ได้แก่ ตัวชี้วัดข้อ 2 และ 5] การปรับปรุงแก้ไข (A = Amendment) [ได้แก่ ตัวชี้วัดข้อ 3, 4,8 และ 11] หรือการคงการประเมินวัดผลไว้ (E = Existence) [ได้แก่ ตัวชี้วัดข้อ 1, 6-7, 9-10, และ 12-18] การศึกษาเพิ่มเติมยังจำเป็นเพื่อพัฒนาให้ไทยเป็นประเทศการใช้ยาอย่างสมเหตุผล เช่น การวิจัยในเชิงพื้นที่ การวิจัยในกลุ่มยาสำหรับโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง การวิจัยเกี่ยวกับฉลากยาและข้อมูลยา การวิจัยเกี่ยวกับหลักสูตรการใช้ยาอย่างสมเหตุผล การวิจัยเชิงนโยบาย การวิจัยในกลุ่มยาที่มีการใช้ในท้องถิ่น ร้านชำหรือร้านยา การวิจัยการใช้ยาในวงจรห่วงโซ่อาหารหรือการวิจัยทางด้านระบบสารสนเทศและการเชื่อมโยงฐานข้อมูล