การพัฒนารูปแบบการบริการสุขภาพแบบวงจรยุคปกติวิถีใหม่ในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลที่ตั้งอยู่บนเกาะ

Abstract

งานวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนารูปแบบที่เหมาะสมในการบริการสุขภาพแบบครบวงจรในยุคปกติวิถีใหม่สำหรับโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ที่ตั้งอยู่บนเกาะในประเทศไทย โดยใช้รูปแบบของการวิจัยและการพัฒนา เก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เจาะลึก ใช้แบบสอบถามบุคลากรที่ปฏิบัติงานและประชาชนที่มารับบริการสุขภาพใน รพ.สต. บนเกาะ จำนวน 53 แห่ง สนทนากลุ่มกับผู้บริหารและผู้กำหนดนโยบายในทุกจังหวัด นำเสนอผลการศึกษาเบื้องต้นต่อผู้กำหนดนโยบายในเขตสุขภาพที่รับผิดชอบ รพ.สต. บนเกาะ ได้แก่ เขตสุขภาพที่ 6, 11 และ 12 เพื่อหาข้อสรุปว่า รพ.สต. ที่ตั้งอยู่บนเกาะควรมีรูปแบบอย่างไร ร่วมกับการให้ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อผลักดันให้เกิดการพัฒนารูปแบบของ รพ.สต. บนเกาะ อย่างสอดคล้องกับบริบทและความต้องการของประชาชนในพื้นที่ ผลการศึกษาพบว่า สถานบริการสาธารณสุขที่ตั้งอยู่บนเกาะมีจำนวน 58 แห่ง ขณะลงพื้นที่เก็บข้อมูลมี 5 แห่ง ที่ไม่เปิดให้บุคคลภายนอกเข้าชั่วคราวด้วยสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 มีความรุนแรง ในการศึกษาครั้งนี้จึงศึกษา รพ.สต. ทั้งหมดจำนวน 53 แห่ง เป็น รพ.สต. จำนวน 50 แห่ง สถานีอนามัย จำนวน 1 แห่ง และสุขศาลา จำนวน 2 แห่ง ใน 10 จังหวัด 3 เขตสุขภาพ ร้อยละ 87 เป็น รพ.สต. ขนาดเล็ก (S) ประชากรในเขตสุขภาพที่ 6 ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ ใช้ภาษาไทยในการสื่อสาร เขตสุขภาพที่ 11 และ 12 ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลาม ใช้ภาษาไทย ภาษายาวีและภาษาท้องถิ่น เช่น อูรักลาโวยจ ประชาชนในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพประมงและเกษตรกรรม ประชาชนที่มาจากพื้นที่อื่นส่วนใหญ่มีอาชีพรับจ้าง บุคลากรทั้งหมด จำนวน 201 คน ร้อยละ 72.14 เป็นเพศหญิง มีช่วงอายุระหว่าง 22 ถึง 60 ปี อายุเฉลี่ย 35.56 ปี ร้อยละ 53.24 เป็นนักวิชาการหรือเจ้าพนักงานสาธารณสุข ร้อยละ 26.08 เป็นพยาบาลวิชาชีพ บุคลากรทั้งหมดมีระยะเวลาการปฏิบัติงานในพื้นที่ ตั้งแต่ต่ำกว่า 1 ปี ถึง 30 ปี ค่าเฉลี่ย 8.36 ปี บทบาทที่รับผิดชอบในการบริการที่มากที่สุด คือ การรักษาโรคเบื้องต้น (ร้อยละ 86.34) รองลงมา คือ การจัดการดูแลผู้ป่วยเรื้อรัง (ร้อยละ 85.30) และการทำหัตถการให้ผู้ป่วยเรื้อรังทั้งใน รพ.สต. และที่บ้าน ปัญหาและอุปสรรคในกระบวนการทำงานที่พบ คือ การขาดแคลนเจ้าหน้าที่โดยเฉพาะพยาบาลวิชาชีพ การติดต่อสื่อสารกับบุคลากรนอกพื้นที่เกาะ ความยากลำบากในการเดินทางและงบประมาณไม่เพียงพอ สำหรับสิ่งสนับสนุนและปัจจัยเอื้อในการปฏิบัติงาน ได้แก่ ความร่วมมือของประชาชน และเครือข่ายชุมชนที่ดี ความคิดเห็นต่อภาระงาน พบว่า บุคลากรทุกคนระบุว่าภาระงานมีมากเกินอัตรากำลัง ต้องอยู่เวรนอกเวลาทุกคนเกือบทุกวัน สำหรับเกาะที่เป็นสถานที่ท่องเที่ยว บุคลากรทุกคนปฏิบัติงานหนักขึ้น 3-4 เท่าในช่วงวันหยุดราชการและนักขัตฤกษ์ เพราะมีจำนวนนักท่องเที่ยวมาก บุคลากรทุกคนรู้สึกมีคุณค่าในการปฏิบัติงานมากที่สุด เพราะงานที่ปฏิบัติสามารถช่วยเหลือผู้อื่นได้ ด้านที่ไม่พึงพอใจ คือ ความก้าวหน้าในหน้าที่การงาน บุคลากรสุขภาพเกินครึ่งหนึ่งใน รพ.สต.รับทราบเรื่องการถ่ายโอนหน่วยงานไปสังกัดกับองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) แต่ส่วนหนึ่งยังไม่แน่ใจเพราะไม่ทราบแนวปฏิบัติและผลกระทบที่จะเกิดขึ้นอย่างแท้จริง ประชาชนที่ให้สัมภาษณ์ มีทั้งหมด จำนวน 642 คน เป็นเพศหญิง จำนวน 505 คน (ร้อยละ 78.66 ) มีอายุตั้งแต่ 20-90 ปี อายุเฉลี่ย 51.90 ปี ร้อยละ 49.80 จบการศึกษาระดับประถมศึกษา ส่วนใหญ่เป็นโรคเรื้อรังและรับยาต่อเนื่องจาก รพ.สต. ประชาชนทั้งหมดต้องการบุคลกากรเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะพยาบาลวิชาชีพที่ไม่มีใน รพ.สต. จำนวน 16 แห่ง จากทั้งหมด จำนวน 53 แห่ง ต้องการวัสดุอุปกรณ์ทางการแพทย์ที่ทันสมัย ต้องการได้รับการรักษาเมื่อเกิดภาวะเร่งด่วนฉุกเฉินได้ทันท่วงทีและต้องการความเท่าเทียมในการเข้าถึงบริการได้เช่นเดียวกับประชาชนบนฝั่ง รูปแบบบริการของ รพ.สต. บนเกาะควรยกระดับการบริการให้เทียบเท่าโรงพยาบาลชุมชน ลักษณะบริการแบ่งเป็น 3 รูปแบบ ตามบริบท คือ เกาะที่เป็นแหล่งท่องเที่ยวหลักของประเทศ เกาะที่ไม่ใช่แหล่งท่องเที่ยวหลักและเกาะขนาดใหญ่ที่มีโรงพยาบาลชุมชนตั้งอยู่บนเกาะ โดยมีเป้าหมาย คือ ช่วยบำบัดอาการและช่วยเหลือชีวิตประชาชนในภาวะเร่งด่วนฉุกเฉินและให้บริการสุขภาพด้านอื่นๆ ครบทุกมิติ จากการศึกษาครั้งนี้ ผู้วิจัยมีข้อเสนอเชิงนโยบายให้ยกร่างมาตรฐาน รพ.สต. บนเกาะใหม่ โดยจำแนกเป็น 3 รูปแบบ ตามบริบทสนับสนุนให้ประชาชนและชุมชนมีความผูกพันกับ รพ.สต. นำแนวคิดเวชศาสตร์การท่องเที่ยวมาใช้เป็นฐานความรู้ กำหนดให้มีพยาบาลวิชาชีพที่มีความเชี่ยวชาญด้านการพยาบาลเวชปฏิบัติฉุกเฉินและการรักษาโรคเบื้องต้นใน รพ.สต. ที่ตั้งอยู่บนเกาะ อย่างน้อย 2-3 คน และพัฒนาแนวปฏิบัติการถ่ายโอน รพ.สต. ไปอยู่กับ อบจ. ที่ชัดเจนและมีวิธีการให้บุคลากรใน รพ.สต. ทุกคนเกิดความมั่นใจ