การประเมินการดำเนินการเพิ่มศักยภาพเครือข่ายระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ เพื่อให้การดูแลผู้ป่วยโควิด-19 ที่บ้าน ในช่วงเวลาที่เกิดวิกฤติระบบสุขภาพในพื้นที่กรุงเทพมหานคร

Abstract

สถานการณ์การระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) ซึ่งเป็นโรคอุบัติใหม่ ช่วงกลางปี พ.ศ. 2564 นำไปสู่ปัญหาวิกฤติระบบสุขภาพในกรุงเทพมหานครที่ผู้ป่วยหนักไม่สามารถเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ราชวิทยาลัยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวแห่งประเทศไทยร่วมกับสมาคมแพทย์เวชปฏิบัติทั่วไป/เวชศาสตร์ครอบครัวแห่งประเทศไทย ได้มีมติให้แต่งตั้งคณะทำงานเพื่อร่วมแก้ไขปัญหาวิกฤติระบบสุขภาพ ในวันที่ 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2564 โดยดำเนินงานเพื่อเพิ่มศักยภาพระบบสุขภาพปฐมภูมิ ซึ่งประกอบด้วย 1) การสนับสนุนทางด้านวิชาการ สนับสนุนกระบวนการเรียนรู้เพื่อเพิ่มศักยภาพในการดูแลผู้ป่วย พัฒนาแนวปฏิบัติและมาตรฐานการดูแลเป็นองค์รวมตามแนวคิดเวชศาสตร์ครอบครัว 2) การระดมทรัพยากร รับสมัครอาสาสมัครที่เป็นบุคลากรทางการแพทย์เพื่อร่วมให้การดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 ในพื้นที่กรุงเทพมหานครผ่านระบบการแพทย์ทางไกลและสนับสนุนคลินิกชุมชนอบอุ่นและคลินิกเอกชนอื่นๆ ร่วมให้การดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 3) ประสานและร่วมทำงานกับหน่วยงานต่างๆ ได้แก่ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) มูลนิธิสถาบันเพื่อการวิจัยและนวัตกรรมด้านเอชไอวีและเครือข่ายภาคประชาชน และสำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) ที่ได้พัฒนาระบบ AMED-Telehealth เพื่อดำเนินงานผ่านเครือข่ายระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิเพื่อให้การดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 ที่บ้าน (COVID-19 Primary Care Hub) การวิจัยนี้มีมีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) วิเคราะห์หาปัจจัยสนับสนุนและอุปสรรคที่มีผลต่อการดำเนินงานได้สำเร็จ 2) ประเมินผลลัพธ์การดำเนินการและผลลัพธ์การจัดบริการ และ 3) สังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายระบบบริการปฐมภูมิในการตอบสนองการแก้ปัญหาการระบาดของโรคอุบัติใหม่ ระเบียบวิธีวิจัย Consolidated Framework for Implementation ประเมินกระบวนการดำเนินงานโดยใช้ Research และประเมินผลลัพธ์โดยใช้ Conceptual Model of Implementation Research ใช้วิธีการศึกษาแบบผสมผสาน (Mixed-Method Study) เก็บข้อมูลเชิงคุณภาพและเชิงปริมาณ จากการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้อง การสัมภาษณ์กลุ่มและการสัมภาษณ์เชิงลึก และข้อมูลจากการสำรวจประสบการณ์ในการรับบริการผ่านระบบการแยกกักตัวที่บ้าน โดยสถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องค์การมหาชน) (สรพ.) รวมทั้งข้อมูลการดูแลรักษาที่มีการบันทึกไว้ในระบบ AMED-Telehealth โดยทำการศึกษาระหว่างเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. 2565 - มีนาคม พ.ศ. 2566 ผลการศึกษาพบว่า การดำเนินงานเพื่อเพิ่มศักยภาพระบบริการสุขภาพปฐมภูมิเพื่อให้การดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 ที่บ้าน ทำให้ผู้ป่วยสามารถเข้าถึงการดูแลรักษาที่จำเป็นได้เพิ่มขึ้น โดยในระบบบันทึก AMED-Telehealth มีผู้รับบริการผ่านระบบการแยกกักตัวที่บ้านทั้งสิ้นจำนวน 90,816 ราย การระดมทรัพยากร พบว่า มีบุคลากรทางการแพทย์อาสามาร่วมทำงานกับเครือข่ายแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว (FammedCoCare) จำนวน 2,340 ราย ในจำนวนนี้มีแพทย์ จำนวน 1,544 ราย และให้บริการดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 ที่บ้านโดยใช้ระบบการแพทย์ทางไกลโดยการจัดบริการผ่านคลินิกพริบตา ซึ่งเป็นคลินิกภายใต้มูลนิธิสถาบันเพื่อการวิจัยและนวัตกรรมด้านเอชไอวี จำนวน 18,952 ราย และคลินิกชุมชนอบอุ่น จำนวน 26 แห่ง ที่ร่วมดำเนินงานกับเครือข่าย COVID-19 Primary Care Hub ให้การดูแลผู้ป่วยโรคโควิด-19 เป็นจำนวน 5,285 ราย รวมเป็นการบริการที่จัดโดย COVID-19 Primary Care Hub จำนวน 24,237 ราย ทั้งนี้มีคลินิกชุมชนอบอุ่นที่ร่วมในการจัดบริการตามที่บันทึกข้อมูลในระบบ AMED-Telehealth ทั้งสิ้นจำนวน 190 แห่ง ให้บริการผู้ป่วยโรคโควิด-19 จำนวน 21,966 ราย และมีการจัดบริการในศูนย์บริการสาธารณสุข จำนวน 68 แห่ง ให้บริการผู้ป่วยโรคโควิด-19 จำนวน 35,218 ราย ทั้งนี้การบริการสามารถเกิดขึ้นได้ในระดับหน่วยบริการปฐมภูมิ เป็นผลลัพธ์จากการประสานงานแก้ระเบียบต่างๆ ให้มีการรักษาและสามารถจ่ายยาต้านไวรัสโดยแพทย์ในหน่วยบริการในระดับปฐมภูมิ ระบบการดูแลนี้ช่วยลดช่องว่างของความเหลื่อมล้ำทำให้กลุ่มเปราะบางสามารถเข้าถึงบริการได้อย่างเสมอภาคเท่าเทียม ทั้งนี้การระดมทรัพยากร ทำให้เกิดระบบการดูแลที่ปรับตัวได้เร็วและมีศักยภาพในการทำงานสูง สามารถช่วยเหลือให้ผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงมีความปลอดภัย ปัจจัยแห่งความสำเร็จประกอบด้วย การออกแบบการดำเนินการสอดคล้องกับโครงสร้างพื้นฐานของระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิในกรุงเทพมหานคร ที่คลินิกชุมชนอบอุ่นเป็นองค์ประกอบสำคัญ แม้จะต้องใช้เวลาในการปรับตัวในช่วงแรก การเตรียมความพร้อมบุคลากร การสนับสนุนทางวิชาการและประสานสนับสนุนยาและเวชภัณฑ์ ทำให้เกิดความมั่นใจและเพิ่มความสามารถในรักษาผู้ป่วยที่ซับซ้อน การทำงานร่วมกับเครือข่ายชุมชนช่วยให้กลุ่มเปราะบางได้รับความช่วยเหลือในการเข้าถึงบริการได้เร็วขึ้น ทั้งนี้การจัดสรรงบประมาณนับเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำเกิดบริการได้สำเร็จ วิกฤติจำนวนเตียงในโรงพยาบาลไม่เพียงพอเป็นแรงผลักดันให้ภาคเอกชนและประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหา วัฒนธรรมการทำงานแบบบูรณาการที่มีผู้ป่วย ครอบครัวและชุมชนเป็นศูนย์กลาง มีเป้าหมายในการสร้างความเท่าเทียมของหน่วยงานที่ทำงานปฐมภูมิ ทำให้เกิดการทำงานที่ประสานสามัคคีมีประสิทธิภาพ เกิดการดูแลแบบองค์รวมอย่างเป็นรูปธรรม จากพื้นฐานกระบวนการดำเนินงานที่มีการประสานการทำงานในแนวราบ เกิดการทำงานอย่างมีส่วนร่วมและเท่าเทียมกันระหว่างหน่วยงานภาครัฐ เอกชนและประชาชน สรุปผลการศึกษา จำเป็นต้องมีการลงทุนและบริหารจัดการเพื่อให้มีทรัพยากรบุคคลการทางการแพทย์อย่างเพียงพอ สำหรับการจัดบริการปฐมภูมิและเสริมศักยภาพของทีมสุขภาพอย่างต่อเนื่องผ่านกระบวนการเรียนรู้จากการดูแลผู้ป่วย ซึ่งถือเป็นจุดคานงัดที่จะทำให้เกิดการให้การดูแลที่บูรณาการและเป็นองค์รวมอย่างเป็นรูปธรรม มีคุณภาพ โดยระบบการแพทย์ทางไกลมีบทบาทสำคัญอย่างมากในการลดการแพร่กระจายของเชื้อ การเพิ่มการเข้าถึงบริการช่วยในการประสานงานให้มีการตอบสนองอย่างรวดเร็ว โดยต้องมีการทำงานเชื่อมต่อประสานเครือข่ายในชุมชน ซึ่งมีความไวในการรตอบสนองต่อสถานการณ์ที่เปลี่ยนแปลง เพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการรับมือต่อการระบาดของโรคอุบัติใหม่และวิกฤติระบบสุขภาพที่อาจจะเกิดขึ้นในอนาคต