การจัดทำแผนที่ความเสี่ยง การติดตามการปนเปื้อนและประเมินผลกระทบต่อสุขภาพและการดำรงชีวิตของชุมชน จากมลพิษทางอากาศจากโรงไฟฟ้าถ่านหินตกสะสมในสิ่งแวดล้อม

Abstract

งานวิจัยนี้พัฒนาเครื่องมือและระบบข้อมูลเพื่อเก็บข้อมูล หลักฐาน สำหรับการเฝ้าระวังผลกระทบจากมลพิษทางอากาศข้ามพรมแดนต่อสุขภาพและการประกอบอาชีพของประชาชน โดยใช้ประชาชน 8 หมู่บ้าน ในตำบลห้วยโก๋นและตำบลขุนน่าน อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดน่าน ที่ได้รับผลกระทบจากมลพิษข้ามพรมแดนจากโรงไฟฟ้าถ่านหินในประเทศลาวมาเป็นกรณีต้นแบบ งานวิจัยนี้ใช้หลักวิทยาศาสตร์ภาคประชาชน โดยเริ่มที่การกำหนดโจทย์วิจัยและประเด็นวิจัยจากความรู้สึกกังวล และผลกระทบเชิงประจักษ์จากมลพิษข้ามพรมแดน ก่อนจะนำความกังวลและประสบการณ์เหล่านั้นมากำหนดเป็นตัวชี้วัดสำคัญทางสิ่งแวดล้อมที่ต้องทำการเก็บตัวอย่างภาคสนาม เพื่อให้ได้ข้อมูลหลักฐานสำหรับประเมินเชื่อมโยงของมลพิษข้ามพรมแดนและความกังวลของประชาชนในพื้นที่ จากนั้นจึงใช้แบบจำลองคอมพิวเตอร์สร้างแผนที่ความเสี่ยงที่มลพิษอย่าง PM10, PM2.5 จะกระทบสุขภาพประชาชน หรือมลพิษอย่างก๊าซกรด เช่น SO2 และ NO2 จะตกสะสมสู่พื้นที่เกษตรกรรมทำให้พืชผลเสียหายหรือจะเป็นมลพิษอย่างปรอทที่อยู่ในปลาทำให้หญิงมีครรภ์มีความเสี่ยงที่ลูก IQ ต่ำ จากการบริโภคเนื้อปลาปนเปื้อนปรอท แผนที่ความเสี่ยงแสดงทรัพยากรธรรมชาติที่อาจได้รับผลกระทบจากมลพิษข้ามพรมแดน ทำให้คณะวิจัยออกแบบการเก็บตัวอย่างสิ่งแวดล้อมได้อย่างตรงจุดเสี่ยง ไม่ว่าจะเป็นการตรวจวัดมลพิษในบรรยากาศด้วยเซ็นเซอร์ราคาถูก การวัดความเป็นกรดของดินเพื่อการเกษตรอันเนื่องมาจากฝนกรด การวัดปรอทปนเปื้อนในปลา ในเส้นผมมนุษย์ คณะวิจัยพบว่า ทุกหมู่บ้าน เว้นบ้านด่านน่าจะเริ่มได้รับผลกระทบจากก๊าซกรดแล้วดังจะเห็นได้ว่าค่าความเป็นกรดของดินในทุกหมู่บ้านมีค่าต่ำระหว่าง 4.20 ถึง 5.09 ซึ่งต่ำกว่าค่า pH ของดินที่ไม่ได้เป็นกรด คือ 5.5 ในทำนองเดียวกันหมู่บ้านห้วยโก๋น น้ำรี กิ่วจันทร์ และสบปืน เริ่มได้ผลกระทบจากปรอทข้ามพรมแดนแล้วด้วย พบปรอทในปลาสูงสุดถึง 0.16 มก. ต่อ กก. แม้จะยังต่ำกว่า 0.3 มก. ต่อ กก. แต่ก็พบปรอทในเส้นผมของประชาชนสูงในหลายกรณี แสดงว่าผิดปกติ จากการประเมินมูลค่าความเสียหายจากปรอทและก๊าซกรด พบว่า ความเสียหายจากมลพิษข้ามพรมแดนนี้มีค่าสูงถึง 975 ล้านบาทใน 30 ปี ปัญหานี้ควรได้รับการแก้ไข โดยการส่งเสริมกลไกวิทยาศาสตร์ภาคประชาชนเพื่อสร้างฐานข้อมูลสะท้อนปัญหาที่แท้จริงและควรเชิญผู้ประกอบการโรงไฟฟ้าถ่านหินในประเทศลาวเข้ามาร่วมกระบวนการเพื่อการยอมรับปัญหา ควรร่วมกันออกแบบมาตรการแก้ปัญหา บรรเทาผลกระทบจากมลพิษข้ามพรมแดน ควรตั้งกองทุนประกันความเสี่ยงสำหรับประชาชน 8 หมู่บ้านที่อาจจะได้รับผลกระทบจากมลพิษข้ามพรมแดนอย่างน้อย 1,000 ล้านบาท ใน 30 ปีของการดำเนินโครงการ และควรวางรูปแบบเงื่อนไขการใช้เงินกองทุนให้เป็นธรรมกับชุมชนและให้ชุมชนมีส่วนร่วมมากที่สุด