ความสามารถในการบริหารจัดการและการตอบสนองขององค์การที่จัดตั้งขึ้นตามพระราชบัญญัติเฉพาะภายใต้ภาวะวิกฤต

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ 4 ประการ ดังนี้ 1) เพื่อศึกษาวิเคราะห์คุณลักษณะในมิติต่างๆ ขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะที่ทำให้องค์การมีความสามารถในการบริหารจัดการและตอบสนองท่ามกลางภาวะวิกฤต 2) ศึกษาสัมฤทธิ์ผลในการบริหารจัดการและการสนองตอบต่อภาวะวิกฤตขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะ 3) ศึกษาคุณลักษณะเด่นที่พึงประสงค์ขององค์การที่มีพระราชบัญญัติเฉพาะในบริบทของสังคมไทยที่เป็นปัจจัยสำคัญทำให้เป็นองค์การที่มีสรรถนะสูง (High Performance Organization) ในการบริหารจัดการให้เกิดผลลัพธ์ตามพันธกิจขององค์การ และ 4) เพื่อสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายในการปรับปรุงการบริหารจัดการขององค์การที่มีพระราชบัญญัติเฉพาะให้เกิดความคล่องตัวและตอบสนองต่อความต้องการของประเทศและประชาชน การวิจัยนี้ใช้วิธีการเชิงคุณภาพผ่านการวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึกและการสัมภาษณ์กลุ่ม กลุ่มตัวอย่างในการศึกษาได้จากการสุ่มแบบเฉพาะเจาะจง จำนวน 9 หน่วยงาน การวิเคราะห์ข้อมูลด้วยการสร้างข้อสรุปจากข้อมูลหาแบบแผนความสัมพันธ์ระหว่างข้อมูลหรือตัวแปร เพื่อให้นำไปสู่ความเข้าใจต่อสิ่งที่เห็นและเป็นอยู่ รวมทั้งการเปลี่ยนแปลงของปรากฏการณ์ที่ศึกษาจนสามารถวิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อเสนอได้อย่างเป็นรูปธรรมและเหมาะสม ผลการศึกษาพบว่า 1. คุณลักษณะในมิติต่างๆ ขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะที่ทำให้องค์การมีความสามารถในการบริหารจัดการและตอบสนองท่ามกลางภาวะวิกฤต จากการศึกษาองค์การ มีคุณลักษณะสำคัญดังนี้ 1) รูปแบบและโครงสร้างการบริหารงานขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติ มีความชัดเจนและองค์การส่วนใหญ่มีความคล่องตัว มีความยืดหยุ่นในการดำเนินงาน 2) การดำเนินการตามวัตถุประสงค์ของการจัดตั้ง บทบาทภารกิจและความซ้ำซ้อน ในภาพรวมขององค์การเป็นไปตามบทบาทและวัตถุประสงค์ของการจัดตั้งที่ปรากฏในพระราชบัญญัติจัดตั้ง 3) การกำกับดูแลและการติดตามประเมินองค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะมีระบบการประเมินผลที่กำหนดไว้ในกฎหมายจัดตั้ง อย่างไรก็ตามภาครัฐก็จะสร้างกฎเกณฑ์มากำกับองค์การเหล่านี้ และ 4) องค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะในอนาคต มีแนวโน้มเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากรัฐต้องมีภารกิจใหม่ที่เกิดขึ้นตามการเปลี่ยนแปลงของเศรษฐกิจและสังคม 2. สัมฤทธิ์ผลในการบริหารจัดการและการสนองตอบต่อภาวะวิกฤต (การแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19) ขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะ บทเรียนที่ได้เรียนรู้มีหลายมิติ ดังนี้ 1) มีความพร้อมในการตั้งรับและตอบสนองต่อภาวะวิกฤต มีแผนการบริหารความต่อเนื่องที่สามารถนำมาปรับใช้ได้อย่างทันท่วงที 2) มีการปรับกระบวนการทำงาน โดยประยุกต์ใช้เทคโนโลยีมากขึ้น สถานการณ์การแพร่ระบาดจึงเปรียบเสมือนตัวเร่งให้เกิดการเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัล 3) มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบการทำงานจากที่ใดก็ได้ เนื่องจากองค์การมีความคล่องตัวและว่องไวสามารถปรับเปลี่ยนแนวปฏิบัติให้สอดคล้องกับสถานการณ์ที่มีการเปลี่ยนแปลงและพลิกผัน และ 4) การสร้างความร่วมมือจากภาคีเครือข่าย ด้วยการสร้างความสัมพันธ์และรักษาความผูกพันที่มีเอาไว้ ทำให้ได้รับความร่วมมือในการดำเนินการในภาวะวิกฤต อย่างไรก็ตามการบริหารจัดการในช่วงการระบาด องค์การยังเผชิญกับปัญหาในการดำเนินการและการประสานงานกับหน่วยงานภายนอกและปัญหาทางด้านงบประมาณ 3. คุณลักษณะเด่นที่พึงประสงค์ขององค์การที่มีพระราชบัญญัติเฉพาะในบริบทของสังคมไทยที่เป็นปัจจัยสำคัญทำให้เป็นองค์การที่มีสรรถนะสูง (High Performance Organization) ในการบริหารจัดการให้เกิดผลลัพธ์ตามพันธกิจขององค์การ จากผลการศึกษาคุณลักษณะที่พึงประสงค์มี ดังนี้ 1) โครงสร้างองค์การ มีการปรับตัวตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงได้รวดเร็ว (Adaptability) มีความคล่องตัว (Agility) ตอบสนองต่อผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและมีการพัฒนากระบวนการทำงานและเทคโนโลยี 2) วัฒนธรรมองค์การเป็นองค์การที่มุ่งให้บุคลากรตระหนักถึงคุณภาพในการให้บริการ เน้นการเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง ให้ความสำคัญกับสมรรถนะ (Competency) และการสร้างค่านิยมร่วมที่ยึดถือผลประโยชน์ของประเทศเป็นหลัก (Nation Benefit First) 3) การให้ความสำคัญกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและตอบสนองต่อปัจจัยภายนอก จะทำให้ทราบความต้องการที่แท้จริงของผู้รับบริการและได้พลังเสริมจากภาคประชาชนและภาคีเครือข่าย และ 4) พฤติกรรมของสมาชิกในองค์การ ต้องตอบสนองต่อปัจจัยภายนอกและเห็นความสำคัญของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ซึ่งหากการตอบสนองดังกล่าวตรงกับวัฒนธรรมองค์การด้วยแล้ว จะทำให้พฤติกรรมของแต่ละคนในองค์การเป็นไปในทิศทางเดียวกันที่จะส่งผลบวกต่อความสำเร็จตามเป้าหมาย 4. ข้อเสนอเชิงนโยบายในการปรับปรุงการบริหารจัดการขององค์การที่มีพระราชบัญญัติเฉพาะให้เกิดความคล่องตัวและตอบสนองต่อความต้องการของประเทศและประชาชน จากการศึกษามีข้อเสนอแนะ คือ 1) การพัฒนาระบบฐานข้อมูลเพื่อให้องค์การสามารถกำหนดทิศทางและวางกลยุทธ์ที่มีประสิทธิภาพ 2) ควรมีกลไกหรือแนวทางให้องค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะมีความคล่องตัวในเรื่องวัตถุประสงค์ขององค์การ 3) ควรมีการประชาสัมพันธ์หน่วยงานและเผยแพร่ผลงานของหน่วยงาน 4) องค์การควรมีความพร้อมรับการประเมินความคุ้มค่า 5) องค์การแต่ละแห่งจำเป็นต้องเข้าใจตนเองว่าอะไร คือ Core Mission, Core Asset และ Core Competence ขององค์การและต้องยึดมั่นกับสิ่งเหล่านี้ 6) ควรได้มีการแลกเปลี่ยนข้อมูล (Data Sharing) และบูรณาการการทำงานร่วมกัน 7) บุคลากรต้องร่วมกันสร้างค่านิยมร่วม วัฒนธรรม และ mindset ที่สอดคล้องกับอัตลักษณ์และเป้าหมายขององค์การ 8) ควรนำแนวคิดการบริหารจัดการภาครัฐแนวใหม่มาประยุกต์ใช้ในองค์การ นอกจากนี้ จากผลการศึกษาสามารถสังเคราะห์ระบบนิเวศความสำเร็จขององค์การที่จัดตั้งตามพระราชบัญญัติเฉพาะ ซึ่งประกอบด้วย ปัจจัยภายในและปัจจัยภายนอก สำหรับปัจจัยภายในมีทั้งระดับบุคคลและระดับองค์การ ในระดับบุคคลต้องทำงานร่วมมือกันอย่างมีประสิทธิภาพและมีธรรมาภิบาลในระดับองค์การ โครงสร้างควรมีความยืดหยุ่น มีความคล่องตัวและแสวงหาความร่วมมือและเปิดโอกาสให้ภาคส่วนอื่นเข้ามามีส่วนร่วม ส่วนปัจจัยภายนอกองค์การควรปลอดจากการเมืองและได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐและภาคีเครือข่าย