การตรวจหาสารพันธุกรรมของเชื้อไวรัส โปรตีน NS1 และแอนติบอดีต่อเชื้อไวรัสเด็งกี่จากตัวอย่างน้ำในช่องปาก ในผู้ป่วยเด็กที่สงสัยติดเชื้อไวรัสเด็งกี่ (ปีที่ 1)

Abstract

โรคไข้เลือดออก เป็นปัญหาทางสาธารณสุขที่สำคัญของโลก เนื่องจากมีผู้ติดเชื้อไวรัสเด็งกี่ ซึ่งมีอาการทางคลินิกมากถึง 390 ล้านคนต่อปี โดยทั่วไปคนที่ติดเชื้อไวรัสเด็งกี่จะไม่แสดงอาการ แต่มีผู้ติดเชื้อจำนวนหนึ่งที่จะมีอาการทางคลินิก แบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่ 1 อาการไม่รุนแรงที่เรียกว่าไข้เด็งกี่ หายได้เองในเวลา 4-7 วัน กลุ่มที่ 2 อาการรุนแรงและอาจถึงแก่ชีวิตได้ เรียกว่า โรคไข้เลือดออก ซึ่งมีลักษณะสำคัญที่ทำให้เกิดพยาธิสภาพภาวะที่มีการรั่วของสารน้ำออกนอกหลอดเลือดอย่างรวดเร็ว หากไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสมและทันท่วงทีอาจถึงแก่ชีวิตได้ สาเหตุการเกิดโรคไข้เลือดออกเกิดจากติดเชื้อไวรัสเด็งกี่ ซึ่งอยู่ในกลุ่มของฟลาวิไวรัส มี 4 ซีโรทัยป์ ได้แก่ 1, 2, 3 และ 4 มียุงลายเป็นพาหะนำเชื้อ ยังไม่มีวิธีใดที่สามารถรักษาหรือป้องกันโรคไข้เลือดออกได้ และวัคซีนที่มีใช้ในปัจจุบันยังมีประสิทธิผลจำกัด รวมทั้งเพิ่มความเสี่ยงที่ผู้ได้รับวัคซีนที่ไม่เคยติดไวรัสเด็งกี่มาก่อน ต้องเข้าโรงพยาบาลจากการติดไวรัสเด็งกี่หลังได้รับวัคซีน โดยปกติการตรวจวินิจฉัยการติดเชื้อไวรัสเด็งกี่สามารถทำได้จากตัวอย่างเลือดของผู้ป่วย เป็นเทคนิคที่รุกล้ำ ทำให้เกิดความเจ็บปวดแก่ผู้ป่วยรวมทั้งยังต้องใช้บุคคลากรที่มีการฝึกฝนในการเจาะและเก็บเลือด รวมทั้งต้องจัดสรรงบประมาณและบุคลากร นอกจากตัวอย่างเลือดแล้ว พบว่า มีรายงานการตรวจพบเชื้อไวรัสเด็งกี่ โปรตีน NS1 และแอนติบอดีต่อไวรัสเด็งกี่ ในสิ่งส่งตรวจชนิดอื่นๆ ของผู้ป่วยไข้เลือดออก เช่น น้ำลาย หรือปัสสาวะด้วยเช่นกัน และตัวอย่างที่เก็บเทคนิคที่ไม่รุกล้ำอื่นๆ ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ที่ได้รับความสนใจเรียกว่า “oral fluid” หรือน้ำในช่องปาก ในการตรวจหาแอนติบอดี เช่น HIV, Hepatitis (HCV, HAV, HBV) หรือเพื่อตรวจหา viral genome ซึ่งคณะผู้วิจัยเห็นว่าการเก็บตัวอย่างโดยวิธีนี้เป็นวิธีที่ไม่รุกล้ำ ซึ่งจะเป็นประโยชน์ในแง่ของการลดความเจ็บปวดในการตรวจผู้ป่วยต้องสงสัยติดเชื้อไวรัสเด็งกี่ ลดทรัพยากรและบุคลากรในการทำงานกับเลือด และยังอาจจะช่วยเพิ่มโอกาสในการเก็บตัวอย่างไวรัสจากประชากรที่ไม่มีอาการป่วยจากไวรัสเด็งกี่ชัดเจนได้ ดังนั้นการเก็บ oral fluid เพื่อนำมาตรวจวินิจฉัยการติดเชื้อโรคไข้เลือดออก จึงเป็นทางเลือกที่มีความน่าสนใจ เพราะน่าจะสามารถตรวจหาเชื้อได้ทั้งการตรวจ viral genome โปรตีน NS1 และการตรวจแอนติบอดีต่อเชื้อ IgM/IgG คณะผู้วิจัยจึงได้ศึกษาการใช้ตัวอย่างน้ำในช่องปาก ว่าจะสามารถทดแทนการใช้ตัวอย่างเลือดได้หรือไม่ โดยเปรียบเทียบในแง่ของความไวและความจำเพาะของการตรวจหาไวรัสเด็งกี่ โปรตีน NS1 และแอนติบอดีต่อไวรัสเด็งกี่ พบว่า ถึงแม้จะไม่สามารถใช้ตัวอย่างน้ำในช่องปากตรวจหาการติดเชื้อฯ โดยการตรวจหาสารพันธุกรรมหรือโปรตีน NS1 ของไวรัสได้ แต่สามารถตรวจหาภูมิคุ้มกันต่อเชื้อไวรัสได้ ทั้ง IgM และ IgG ตั้งแต่วันที่ 3 จนถึงประมาณ 1–2 เดือนหลังมีไข้ ซึ่งมีความไวไม่แตกต่างกับการตรวจใน plasma เมื่อวิเคราะห์ทางสถิติด้วยวิธี Fisher’s exact test ดังนั้นการใช้น้ำในช่องปากเป็นตัวอย่างในการตรวจหาแอนติบอดี ทดแทนการเจาะเลือด เพื่อตรวจหาผู้ติดเชื้อที่ไม่แสดงอาการในช่วงเวลาที่มีการระบาดหรือคัดกรองผลของการได้รับวัคซีนได้