โปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดที่เน้นการตอบสนองของสมอง เพื่อเสริมสร้างการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติดในสถานบำบัดทางเลือกเขตภาคตะวันออก

Abstract

การวิจัยนี้เป็นการวิจัยและพัฒนา มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษามาตรวัดพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด 2) สร้างแบบทดสอบสัญญาณหยุดสารเสพติดสำหรับผู้ติดสารเสพติด และ 3) พัฒนาโปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดที่เน้นการตอบสนองของสมอง การวิจัยนี้มี 2 ระยะ ได้แก่ ระยะที่ 1 พัฒนาเครื่องมือวัดพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด กลุ่มตัวอย่าง คือ ผู้ติดสารเสพติดชายที่เข้ารับการบำบัดด้วยวิธีชุมชนบำบัดของเรือนจำกลางชลบุรี จำนวน 300 คน ที่มีอายุ 18-60 ปี ได้มาจากการสุ่มอย่างง่ายโดยใช้เทคนิคการจับฉลากแบบไม่ใส่คืน เครื่องมือวิจัย ได้แก่ มาตรวัดพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติดและแบบทดสอบสัญญาณหยุดสารเสพติดสำหรับผู้ติดสารเสพติดที่ผู้วิจัยพัฒนาขึ้น วิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานและองค์ประกอบเชิงยืนยัน ระยะที่ 2 พัฒนาโปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดที่เน้นการตอบสนองของสมองเพื่อเสริมสร้างการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ ผู้ติดสารเสพติดในสถานบำบัดทางเลือกภาคตะวันออก จำนวน 30 คน สุ่มตัวอย่างแบบแบ่งกลุ่มได้สถานบำบัดทางเลือก 2 แห่ง สุ่มอย่างง่ายอีกครั้งโดยการจับฉลากเป็นกลุ่มทดลอง และกลุ่มควบคุม กลุ่มละ 15 คน เครื่องมือวิจัย คือ โปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดที่เน้นการตอบสนองของสมอง เพื่อเสริมสร้างการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด จำนวน 12 ครั้งๆ ละ 50 นาที ที่ผู้วิจัยพัฒนาขึ้น การดำเนินการทดลองแบ่งเป็น 3 ระยะ ได้แก่ ก่อนทดลอง หลังทดลอง และระยะติดตามผล 3 สัปดาห์ กลุ่มทดลองได้รับโปรแกรมฯ ส่วนกลุ่มควบคุมได้รับวิธีปกติจากสถานบำบัดทางเลือก วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิเคราะห์ค่าที และการวิเคราะห์ความแปรปรวนแบบวัดซ้ำประเภทหนึ่ง ตัวแปรระหว่างกลุ่มและหนึ่งตัวแปรภายในกลุ่มเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยเป็นรายคู่ด้วยวิธีบอนเฟอรโรนี ผลการวิจัยพบว่า 1. มาตรวัดพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติดมี 2 องค์ประกอบหลักและ 4 องค์ประกอบย่อย จำนวน 45 ข้อ ผลการวิเคราะห์องค์ประกอบเชิงยืนยัน พบว่า มาตรวัดมีความตรงเชิงโครงสร้าง (Chi-Square = 1976.68, df = 898, p-value = 0.00000, RMSEA = 0.063) เกณฑ์มาตรฐานของพฤติกรรมการควบคุมยับยั้ง ตั้งแต่ 1.00 – 3.50 หมายถึง มีพฤติกรรมควบคุมยับยั้งน้อยที่สุด ถึง 5.38 – 6.00 หมายถึง มีพฤติกรรมควบคุมยับยั้งมากที่สุด (Mean = 4.42, SD= 0.91) นอกจากนี้ พบว่า ผู้ติดสารเสพติดมีพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งอยู่ในระดับค่อนข้างน้อย โดยประเภทของสารเสพติด และระยะเวลาการเสพติดส่งผลต่อพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งและวินัยอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 2. แบบทดสอบสัญญาณหยุดสารเสพติดสำหรับผู้ติดสารเสพติด มี 2 รูปแบบ คือ การทดสอบสัญญาณหยุดด้วยภาพและการทดสอบสัญญาณหยุดด้วยเสียง โดยแบบทดสอบแต่ละรูปแบบประกอบด้วย 200 สิ่งเร้าโก และ 50 สิ่งเร้าหยุด (สัดส่วน 80:20) ผลการทดสอบค่าสัมประสิทธิ์ความคงที่ด้วยวิธีการทดสอบ และทดสอบซ้ำภาพรวมอยู่ในระดับปานกลาง นอกจากนี้พบว่าผู้ติดสารเสพติดน้อยกว่า 2 ปี มีการควบคุมยับยั้งมากกว่าผู้ที่ใช้สารเสพติดมากกว่า 10 ปี อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.05 3. โปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดที่เน้นการตอบสนองของสมองเพื่อเสริมสร้างการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด ผู้วิจัยสร้างขึ้นบนหลักการพื้นฐานของแนวคิดทางประสาทวิทยาศาสตร์ จิตวิทยาการรู้คิดและจิตวิทยาการปรึกษา โดยใช้หลักการและแนวคิดของทฤษฎีการยอมรับและความมุ่งมั่นร่วมกับการบูรณาการความรู้และทักษะการเสริมสร้างการควบคุมยับยั้งขณะอยู่ในสถานบำบัดทางเลือก จำนวน 12 ครั้ง ๆ ครั้งละ 50 นาที ระยะเวลาดำเนินการ 2 สัปดาห์ โปรแกรมฯ ประกอบด้วยการให้ความรู้ทางจิตวิทยา-ประสาทวิทยาศาสตร์ จำนวน 3 ครั้ง การฝึกทักษะการรู้คิด พฤติกรรมและกระตุ้นสมอง จำนวน 6 ครั้งและการนำไปใช้และติดตามผล จำนวน 3 ครั้ง 4. ผลการทดสอบประสิทธิผลของโปรแกรมฯ ด้วยมาตรวัดพฤติกรรมการควบคุมยับยั้งสำหรับผู้ติดสารเสพติด พบว่า กลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยการควบคุมยับยั้ง ในระยะหลังทดลองสูงกว่าก่อนทดลองอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 และติดตามผลสูงกว่าก่อนทดลองและสูงกว่าหลังทดลองอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 รวมทั้งสูงกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ทั้งในระยะหลังทดลองและติดตามผล ส่วนกลุ่มควบคุมมีคะแนนเฉลี่ยการควบคุมยับยั้งในระยะติดตามผลสูงกว่าก่อนทดลองและสูงกว่าหลังทดลอง อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 และไม่พบความแตกต่างในระยะหลังทดลองกับก่อนทดลอง ผลการทดสอบประสิทธิผลของโปรแกรมฯ ด้วยแบบทดสอบสัญญาณหยุดสารเสพติดด้วยภาพ พบว่า กลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยระยะเวลาการตอบสนองสูงกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ทั้งในระยะหลังทดลองและติดตามผล กลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยในทุกค่าตัวแปรไม่แตกต่าง ส่วนผลการทดสอบประสิทธิผลของโปรแกรมฯ ด้วยแบบทดสอบสัญญาณหยุดสารเสพติดด้วยเสียง พบว่า กลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยระยะเวลาการตอบสนองสูงกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ทั้งในระยะหลังทดลองและติดตามผลกลุ่มทดลองมีคะแนนเฉลี่ยในทุกค่าตัวแปรไม่แตกต่างนอกจากนี้ผู้ติดสารเสพติดกลุ่มทดลองมีการเปลี่ยนแปลงของระยะเวลาการเกิดคลื่นและค่าเฉลี่ยความสูงของคลื่น P3 ในสมองบริเวณ Pz, C4, Fz, F3 และ C3 ส่วนคลื่น N2 ในสมองบริเวณ F4 และ Fp2 หลังทดลองแตกต่างจากกลุ่มควบคุมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ผู้ติดสารเสพติดกลุ่มทดลองมีการเปลี่ยนแปลงของระยะเวลาการเกิดคลื่นและค่าเฉลี่ยความสูงของคลื่น P3 ในสมองบริเวณ F4 และ Fp2 และคลื่น N2 ของสมองส่วนหน้าบริเวณ F3 และ F4 หลังทดลองมากกว่าก่อนทดลองอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 สรุปได้ว่า โปรแกรมบูรณาการจิตประสาทวิทยาการรู้คิดฯ อาจจะเพิ่มการควบคุมยับยั้งได้ในกลุ่มผู้เสพสารติดในสถานบำบัดทางเลือก