การศึกษาการเพิ่มอัตราการเข้าถึงบริการชุดสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ ผ่าน Telehealth

Abstract

โครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าเป็นโครงการที่ทำให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงบริการทางการแพทย์ได้อย่างทั่วถึง โดยเฉพาะการให้ความสำคัญของบริการส่งเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค (Promotion and Prevention, P&P) ซึ่งเป็นสิทธิประโยชน์เดียวในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติที่จัดให้กับประชาชนคนไทยทุกสิทธิ เพื่อลดปัจจัยเสี่ยงทางสุขภาพ อัตราการป่วย อัตราตายที่เป็นภาระโรคของประเทศ และส่งเสริมสุขภาพ แต่ยังคงพบจุดอ่อน คือ ประชาชนยังขาดความรู้ ความเข้าใจ และอัตราความครอบคลุมของการเข้าถึงบริการตามชุดสิทธิประโยชน์ของการส่งเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคยังต่ำ ปัจจุบันเครื่องมือ Telehealth ได้ถูกนำมาใช้เพื่อดูแลสุขภาพของประชาชน สามารถลดความเลื่อมล้ำในการเข้าถึงบริการ และมีประโยชน์ในการเชื่อมต่อระหว่างผู้รับบริการ และผู้ให้บริการด้านสุขภาพ กรมอนามัยจึงได้เล็งเห็นความสำคัญของการศึกษาการใช้ Telehealth เพื่อเป็นเครื่องมือในการส่งเสริมให้เกิดการเข้าถึงบริการตามชุดสิทธิประโยชน์สร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อพัฒนารูปแบบการเพิ่มอัตราการเข้าถึงบริการตามชุดสิทธิประโยชน์ฯ กระบวนการวิจัยแบ่งออกเป็น 4 ระยะ โดยระยะที่ 1 การศึกษาความจำเป็น และปัญหาด้านการรับรู้สิทธิ ซึ่งประกอบด้วยการวิเคราะห์เอกสาร (Systematic Review) การศึกษาปัญหา และข้อจำกัดของการรับรู้สิทธิ และการเข้าถึงบริการของประชาชน ซึ่งเป็นการใช้กระบวนการวิจัยรูปแบบภาคตัดขวาง จำนวน 394 คน ร่วมกับการสนทนากลุ่ม ระยะที่ 2 การออกแบบ และพัฒนา คือ การสร้างรูปแบบ (Platform) การให้บริการในชุดสิทธิประโยชน์ส่งเสริมสุขภาพ ระยะที่ 3 เป็นการนำ Platform ไปทดลองใช้รูปแบบ ซึ่งเป็นการใช้กระบวนการวิจัยรูปแบบภาคตัดขวาง จำนวน 331 คน ร่วมกับการสนทนากลุ่ม และระยะที่ 4 คือ การประเมินผลรูปแบบเพื่อเปรียบเทียบผลการรับรู้ในบริการตามชุดสิทธิประโยชน์เมื่อนำ Platform ไปใช้ ซึ่งเป็นการใช้กระบวนการวิจัยรูปแบบการวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi-Experimental Study) เปรียบเทียบระหว่างกลุ่มทดลอง และกลุ่มควบคุม โดยในแต่ละระยะการดำเนินการวิจัย กลุ่มตัวอย่างจะแบ่งออกเป็น 4 กลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ 1) กลุ่มหญิงตั้งครรภ์ 2) กลุ่มเด็ก อายุ 0-5 ปี 3) กลุ่มเด็ก อายุ 6-24 ปี และ 4) กลุ่มผู้ใหญ่ อายุ 25-59 ปี การวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา ได้แก่ จำนวน ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และใช้การวิเคราะห์สถิติเชิงอนุมาณ ได้แก่ chi-square tests, independent t-test, and paired t-test ผลการศึกษาวิจัย แบ่งออกเป็นระยะ 1, 3 และ 4 ดังนี้ การศึกษาระยะที่ 1 กลุ่มตัวอย่าง จำนวนทั้งสิ้น 394 คน ส่วนใหญ่การใช้สิทธิการรักษาพยาบาล คือ สิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้า (บัตรทอง) ร้อยละ 68 รู้จักสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่อยู่ภายใต้ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติ และร้อยละ 79.9 เคยใช้บริการสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค ตามสิทธิประกันสุขภาพ เมื่อวิเคราะห์ทางสถิติ พบว่า เพศ ระดับการศึกษา และค่าใช้จ่ายในการเดินทางไปยังสถานบริการสาธารณสุขที่ใกล้ที่สุด มีความสัมพันธ์กับการรับรู้สิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค ในขณะที่การเข้าถึงชุดสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค มีความสัมพันธ์กับ เพศ และการใช้สิทธิ การรักษาหลักของผู้ตอบแบบสอบถาม (p-value < 0.05) ในการสนทนากลุ่มประเด็นการรับรู้สิทธิ และประสบการณ์การใช้บริการสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ พบว่า ส่วนใหญ่ขาดการรับรู้ถึงสิทธิบริการสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ แต่มีประสบการณ์การเข้ารับบริการสุขภาพตามสิทธิบริการสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพบางสิทธิ แต่ไม่ทราบว่าเป็นสิทธิที่ต้องได้รับ การศึกษาระยะที่ 3 กลุ่มตัวอย่าง จำนวนทั้งสิ้น 331 คน กลุ่มตัวอย่างรู้จักสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคที่อยู่ภายใต้ระบบประกันสุขภาพแห่งชาติ ร้อยละ74.9 กลุ่มที่มีความสนใจรับบริการผ่านช่องทางออนไลน์มากที่สุด ได้แก่ กลุ่มเด็ก อายุ 0-5 ปี ร้อยละ 90.24 กลุ่มที่สนใจน้อยที่สุด ได้แก่ กลุ่มเด็กโต และวัยรุ่น อายุ 6 - 24 ปี ร้อยละ 68.67 เมื่อพิจารณาวัตถุประสงค์ในการเข้ารับบริการผ่านช่องทางออนไลน์ของแต่ละกลุ่มวัย พบว่า กลุ่มเด็ก อายุ 6 – 24 ปี และกลุ่มหญิงตั้งครรภ์ มีวัตถุประสงค์ใช้รับข้อมูลความรู้ด้านสุขภาพมากที่สุด ร้อยละ 73.5 และร้อยละ 67.5 ตามลำดับ ส่วนกลุ่มผู้ใหญ่ อายุ 25 – 59 ปี และกลุ่มเด็ก อายุ 0 – 5 ปี มีวัตถุประสงค์ในการใช้เพื่อค้นหาแพทย์เพื่อเข้ารับการรักษามากที่สุด ร้อยละ 75.6 และร้อยละ 70.7 ตามลำดับ จากการสนทนากลุ่ม พบว่า ส่วนใหญ่มีประสบการในการใช้ เช่น ใช้ Google ค้นหาเกี่ยวกับข้อมูลของสถานบริการสุขภาพ ใช้แอปพลิเคชันในการนัดหมายฉีดวัคซีน ในส่วนของข้อดีการให้บริการด้านสุขภาพผ่านช่องทาง Online คือ ใช้ง่าย สะดวก รวดเร็ว ประหยัดค่าใช้จ่าย ข้อเสีย คือ ข้อมูลหลากหลายแตกต่างกันไม่สามารถเชื่อถือได้ การศึกษาระยะที่ 4 ในกลุ่มควบคุม พบว่า การรับรู้บริการสิทธิประโยชน์จากการใช้ Platform Online และทัศนคติต่อการใช้บริการสิทธิประโยชน์ผ่าน Platform Online กลุ่มหญิงตั้งครรภ์ กลุ่มเด็ก อายุ 0 – 5 ปี และกลุ่มผู้ใหญ่ อายุ 25 – 59 ปี เห็นว่าการรับบริการผ่าน Platform Online สามารถตระหนักได้ถึงความสำคัญสุขภาพมากยิ่งขึ้น กลุ่มเด็กโต และวัยรุ่น อายุ 6 – 24 ปี เห็นว่า Platform Online สามารถเข้าถึงบริการฯ ได้ดียิ่งขึ้น กลุ่มทดลอง พบว่า กลุ่มหญิงตั้งครรภ์ กลุ่มเด็ก อายุ 0 – 5 ปี และกลุ่มผู้ใหญ่ อายุ 25 – 59 ปี ส่วนใหญ่เห็นว่าการรับบริการผ่าน Line-Telehealth สามารถตระหนักได้ถึงความสำคัญสุขภาพ ส่วนในกลุ่มเด็กโต และวัยรุ่น อายุ 6 – 24 ปี จะแนะนำให้เพื่อน ญาติ คนรู้จัก ใช้ Line-Telehealth จากการประเมินผลรูปแบบก่อน และหลังการใช้ Line-Telehealth ในกลุ่มทดลอง พบว่า ทัศนคติการใช้บริการด้านสุขภาพผ่านช่องทางออนไลน์ ร้อยละของการรับรู้ในการใช้บริการตามสิทธิประกันสุขภาพ และแนวโน้มการใช้บริการผ่านช่องทางออนไลน์ ในกลุ่มหญิงตั้งครรภ์ กลุ่มเด็กเล็ก อายุ 0 – 5 ปี กลุ่มเด็กโต และวัยรุ่น อายุ 6 – 24 ปี และกลุ่มผู้ใหญ่ อายุ 25 - 59 ปี เพิ่มมากขึ้น และมีความแตกต่างกันระหว่างก่อน และหลังการใช้ Line-Telehealth อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p-value < 0.001) ในขณะที่กลุ่มควบคุม พบว่า การประเมินทัศนคติ การใช้บริการด้านสุขภาพผ่านช่องทางออนไลน์ และร้อยละของการรับรู้ในการใช้บริการตามสิทธิประกันสุขภาพ ก่อน และหลังการใช้ Platform Online มีแนวโน้มสูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติเช่นกัน (p-value < 0.001) จากการศึกษาในครั้งนี้สามารถสรุปผลได้ว่า รูปแบบ Line-Telehealth มีประสิทธิผลในการเพิ่มอัตราการ รับรู้ถึงบริการชุดสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค ที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพ โดยเมื่อเทียบร้อยละของการรับรู้ก่อน และหลังการใช้ Line-Telehealth ในทุกกลุ่มช่วงวัย รวมทั้ง Line-Telehealth สามารถส่งเสริมทัศนคติการใช้บริการด้านสุขภาพผ่านช่องทางออนไลน์ และเพิ่มแนวโน้มการใช้บริการผ่านช่องทางออนไลน์ได้ในทุกกลุ่มวัย อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาร่วมกับกลุ่มควบคุมที่มีการใช้ Platform Online พบว่า การใช้ Platform Online สามารถเพิ่มทัศนคติการใช้บริการด้านสุขภาพผ่านช่องทางออนไลน์ และร้อยละของการรับรู้ในการใช้บริการตามสิทธิประกันสุขภาพในทุกกลุ่มวัยได้เช่นกัน ดังนั้น การเพิ่มอัตราการรับรู้ถึงบริการชุดสิทธิประโยชน์การสร้างเสริมสุขภาพ และป้องกันโรค ที่ส่งเสริมการเกิดอย่างมีคุณภาพสามารถทำได้ ทั้งการใช้ Line-Telehealth และ Platform Online ร่วมกัน