การวิจัยประเมินผลนโยบายการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลไปสู่องค์การบริหารส่วนจังหวัด ส่วนที่ 2 องค์รวมของระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ

Abstract

การวิจัยนี้วัตถุประสงค์เพื่อ “ประเมินองค์รวมของระบบบริหารสุขภาพปฐมภูมิโดยโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ที่ได้รับการถ่ายโอนไปสู่องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) ในปีงบประมาณ 2566” ว่า “หลังการถ่ายโอนไปสู่สังกัดใหม่แล้ว ได้มีการเปลี่ยนแปลงประการใดเกิดขึ้นบ้าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านคุณลักษณะตัวแบบองค์ประกอบสำคัญ (Building Blocks) อย่างไรบ้าง หรือไม่ ทั้งนี้เมื่อเปรียบเทียบกับสภาพที่เป็นอยู่ก่อนการถ่ายโอน” ในด้านวิธีวิทยาการวิจัย คณะวิจัยได้เลือกใช้วิธีวิจัยการประเมินผลแบบผสมผสาน เริ่มด้วยขั้นตอนวิจัยเชิงคุณภาพ โดยเก็บรวบรวมข้อมูลโดยวิธีสำรวจเชิงรุกร่วมไปกับการสัมภาษณ์ผู้มีประสบการณ์ตรงในการผลิตข้อมูลนั้น จาก 32 รพ.สต. ใน 8 จังหวัด 4 ภาค ส่วนในขั้นตอนที่ 2 เป็นการวิจัยเชิงปริมาณ อันเป็นการถอดสาระสำคัญจากขั้นตอนแรกมาตรวจสอบความเป็นทั่วไป ขั้นตอนนี้ได้ใช้วิธีทอดแบบสอบถามไปยัง รพ.สต. จำนวน 3,263 แห่ง ซึ่งได้รับการตอบกลับ จำนวน 450 แห่ง จาก อบจ. และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) จำนวน 49 จังหวัด อันเพียงพอต่อการเป็นตัวอย่าง ณ ระดับความเชื่อมั่นที่ไม่น้อยกว่า ร้อยละ 95 ผลการประเมิน พบว่า องค์ประกอบที่ 1 ลักษณะพื้นฐาน หรือฐานคติของระบบ พบว่า ทั้งก่อน และหลังการถ่ายโอนคุณลักษณะพื้นฐานขององค์ประกอบนี้ ยังคงยึดหลักความสามารถเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายอย่างทั่วถึง เป็นระบบแบบองค์รวม เป็นระบบบริการแบบผสมผสาน และเป็นระบบที่เชื่อมโยงระหว่างระดับปฐมภูมิ ทุติยภูมิ และตติยภูมิ องค์ประกอบที่ 2 โครงสร้างของระบบสุขภาพปฐมภูมิ พบว่า มีโครงสร้างด้านการอภิบาลทางการเมืองที่เข้มแข็ง พร้อมต่อการรับมือกับการคุกคามของโรคสูง แต่โครงสร้างทางการเงินยังไม่เข้มแข็งมั่นคงเพียงพอ และยังไม่มีโครงสร้างทางด้านบุคลากรที่มั่นคง องค์ประกอบที่ 3 ความมั่นคงเพียงพอในทรัพยากรนำเข้า พบว่า ขนาดและที่ตั้งของ รพ.สต. มีความเหมาะสม แต่ยังมีระบบอื่น ๆ ที่ไม่เหมาะสม ได้แก่ ระบบกำลังคนยังไม่เพียงพอกับความจำเป็นของภารกิจ ระบบยา เวชภัณฑ์ และอุปกรณ์ทางการแพทย์ที่ยังไม่มั่นคง ระบบสารสนเทศยังไม่เหมาะสม และยังไม่มีระบบเทคโนโลยีที่เหมาะสม องค์ประกอบที่ 4 กระบวนการบริการ พบว่า มีตัวแบบบริการปฐมภูมิที่เหมาะสมแล้วแต่การปฏิบัติให้เป็นไปตามตัวแบบยังต่ำกว่ามาตรฐานมาก ยังไม่มีกระบวนการประเมิน และปรับปรุงบริการอย่างต่อเนื่องเหมาะสม มีระบบส่งต่อ และรับกลับทางการแพทย์แต่ในทางปฏิบัติส่วนใหญ่ยังมีข้อติดขัดด้านยานพาหนะ และระบบการแพทย์ฉุกเฉินก็ยังไม่ทั่วถึง องค์ประกอบที่ 5 ผลผลิตบริการ พบว่า มีความสามารถทางกายภาพในการเข้าถึงบริการได้สูง มีความพร้อมในการให้บริการสูงทั้งในเวลา และนอกเวลาราชการ คุณภาพบริการยังต่ำกว่ามาตรฐานมาก เนื่องจากยังขาดบุคลากรทางการแพทย์อีกมาก ในด้านประสิทธิภาพ และประสิทธิผลในการบริการยังไม่มีข้อมูลเพียงพอที่จะวินิจฉัย และในด้านความปลอดภัยในการให้บริการ พบว่า ยังไม่มีการร้องเรียนในเรื่องความไม่ปลอดภัยอันเนื่องจากการบริการของ รพ.สต. และองค์ประกอบที่ 6 ผลลัพธ์ของระบบบริหาร พบว่า มีความสามารถในการเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายสูง ความพึงพอใจของผู้รับบริการอยู่ในระดับสูง ความเสมอภาคเท่าเทียมให้บริการสูง แต่ยังมีบริการที่มิอาจตอบสนองได้โดย รพ.สต. เองในเกณฑ์สูง ในด้านการเปรียบเทียบการบริการระหว่างก่อนโอน และหลังโอน พบว่า ส่วนใหญ่ยังคงเหมือนเดิม มีส่วนน้อยที่ตอบว่าดีกว่าเดิม เนื่องจากมีงบประมาณ และคนเพิ่มขึ้นจากเดิม แต่ก็มีน้อยมากที่ตอบว่าแย่กว่าเดิม เนื่องจากมีบุคลากรที่ไม่สมัครใจโอนมาด้วย และ อบจ. ยังไม่สามารถหาบุคลากรมาทดแทนได้