การพัฒนาการตรวจตัวบ่งชี้ทางชีวภาพสำหรับกลุ่มโรคที่มีการสะสมในไลโซโซม (กลุ่มโรคพันธุกรรมแอลเอสดี) โดยใช้แทนเด็มแมสสเปกโตรเมทรี

Abstract

กลุ่มโรคพันธุกรรมแอลเอสดี หรือ Lysosomal Storage Diseases (LSD) เป็นกลุ่มโรคพันธุกรรมที่ไลโซโซมไม่สามารถย่อย และกำจัดสารโมเลกุลใหญ่ออกจากเซลล์ มีเกือบ 50 โรค หลายโรคมีอาการคล้ายกับโรคพบบ่อยอื่น ๆ จึงทำให้ผู้ป่วยหลายรายได้รับการวินิจฉัยผิดพลาด หรือใช้เวลาหลายปีจึงได้รับการวินิจฉัยโรคที่ถูกต้อง ซึ่งอาการ และภาวะแทรกซ้อนมักทำให้ผู้ป่วยทุพพลภาพ หรือเสียชีวิตก่อนวัยอันควร แต่บางโรคมีการรักษาที่ได้ผลดี หรือหายขาดได้ถ้าได้รับการวินิจฉัยโดยเร็ว การตรวจวินิจฉัยโดยการตรวจยีนเพียงอย่างเดียว อาจพบตำแหน่งที่ไม่มีข้อมูลเพียงพอที่จะสามารถสรุปได้แน่ชัดว่าเป็นตำแหน่งก่อโรคจริงหรือไม่ (Variant of Unknown Significant) และการตรวจการทำงานของเอนไซม์ก็อาจพบผลบวกลวงได้ และไม่สามารถใช้ในการติดตามผลการรักษาได้ ดังนั้น การศึกษานี้จึงมีจุดมุ่งหมายในการพัฒนาการตรวจตัวบ่งชี้ทางชีวภาพสำหรับ 2 โรค ที่มีวิธีรักษา และพบบ่อย คือ Gaucher Disease และ Pompe Disease ให้ผู้ป่วยในประเทศไทยสามารถเข้าถึงได้ และได้ผลการวินิจฉัยรวดเร็วแม่นยำขึ้น ซึ่งใช้เป็นหนึ่งในเครื่องมือในการติดตามผลการรักษา การศึกษาได้พัฒนาการตรวจ Glucosylsphingosine (Lyso-Gb1) จากพลาสมา และหยดเลือดบนกระดาษซับเลือดสำหรับ Gaucher Disease และ Glucose Tetrasaccharide (Hex4) จากปัสสาวะสำหรับ Pompe Disease ได้สำเร็จจากผู้เข้าร่วมโครงการ จำนวน 40 ราย (สิ่งส่งตรวจ 48 ตัวอย่าง) โดยเป็นผู้ป่วย Gaucher Disease จำนวน 11 ราย ผู้ป่วย Pompe Disease จำนวน 4 ราย และผู้เป็นพาหะ 6 ราย คนปกติ 19 ราย โดยพบว่า ความเข้มข้นของ Lyso-Gb1 ในผู้ป่วย Gaucher Disease ที่ยังไม่ได้รับการรักษา (29.7 pmol/mL) มีค่าสูงมากกว่าคนปกติ และพาหะ (0.34 pmol/mL) ประมาณ 100 เท่า และ Hex4 ในปัสสาวะผู้ป่วย Pompe Disease ที่ยังไม่ได้รับการรักษา (44.7 µM) มีความเข้มข้นสูงมากกว่าคนปกติ (0.59 µM) ประมาณ 75 เท่า อีกทั้งในผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาแล้วจะพบความเข้มข้นของ Biomarker ลดลงกว่ายังไม่ได้รับการรักษาทั้งสองโรค รวมถึง พบว่า ผู้ป่วย Gaucher Disease ที่ได้รับการรักษาโดยการปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดมีความเข้มข้นของ Lyso-Gb1 ต่ำกว่าที่รักษาด้วยการให้เอนไซม์ทดแทน การศึกษา พบว่า การกลายพันธุ์ของยีน GBA ในผู้ป่วย Gaucher disease มีการกลายพันธุ์ที่พบบ่อยโดยพบถึงร้อยละ 86.4 ที่ตำแหน่ง c.1448T>C (p.Leu483Pro) สำหรับการกลายพันธุ์ของยีน GAA ในผู้ป่วย Pompe Disease พบการกลายพันธุ์ในหลากหลายตำแหน่ง สรุปผลการศึกษา สามารถพัฒนาการตรวจ Lyso-Gb1 สำหรับ Gaucher disease และ Hex4 สำหรับ Pompe Disease ได้เป็นผลสำเร็จ โดยเป็นตัวบ่งชี้ทางชีวภาพที่สามารถใช้ในการวินิจฉัย และติดตามการรักษาได้ นำไปสู่ประโยชน์ในการวินิจฉัยผู้ป่วยในประเทศไทยได้รวดเร็วในอนาคตรวมถึงการทำงานวิจัยต่อยอดในอนาคต