การศึกษาสถานการณ์และข้อจำกัดเชิงระบบในการดูแลคนไร้บ้าน/ไร้ที่พึ่งที่เป็นผู้ป่วยจิตเวชในประเทศไทย

Abstract

งานวิจัยเรื่อง “สถานการณ์และข้อจำกัดเชิงระบบในการดูแลคนไร้บ้าน/ไร้ที่พึ่งที่เป็นผู้ป่วยจิตเวชในประเทศไทย” มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์ วิเคราะห์ข้อจำกัดเชิงระบบ และนำเสนอแนวทางการพัฒนาระบบการดูแลกลุ่มประชากรเปราะบางนี้อย่างเป็นองค์รวม การศึกษาอาศัยการวิเคราะห์ข้อมูลจากสถานคุ้มครองคนไร้ที่พึ่ง 11 แห่ง บ้านกึ่งวิถี 2 แห่ง และโรงพยาบาลจิตเวชสังกัดกรมสุขภาพจิต 10 แห่ง ผ่านการทบทวนข้อมูลเชิงปริมาณและสัมภาษณ์เชิงลึกเชิงคุณภาพ ผลการศึกษาพบว่า ในสถานคุ้มครองคนไร้ที่พึ่ง มีผู้รับบริการรวม 4,047 คน โดยร้อยละ 75 มีภาวะปัญหาทางสุขภาพจิต และร้อยละ 42 มีปัญหาสุขภาพกายร่วมด้วย การประเมินศักยภาพการฟื้นฟูตามเกณฑ์ Individual Rehabilitation Program (IRP) พบว่าผู้รับบริการร้อยละ 32.99 ต้องการการดูแลช่วยเหลืออย่างใกล้ชิด (ระดับ C) และมีเพียงร้อยละ 5.78 ที่มีศักยภาพสูงพร้อมคืนสู่ชุมชน (ระดับ A) ข้อมูลจากบ้านกึ่งวิถีสะท้อนว่าผู้รับบริการส่วนใหญ่ยังมีข้อจำกัดด้านทักษะชีวิตและการเข้าสังคมอย่างมีนัยสำคัญ ขณะที่ในโรงพยาบาลจิตเวชพบว่าจำนวนผู้ป่วยไร้ที่พึ่งที่ขาดการติดต่อญาติเกิน 30 วันเพิ่มขึ้นจาก 526 คนในปี พ.ศ. 2563 เป็น 1,059 คนในปี พ.ศ. 2567 หรือเพิ่มขึ้นกว่าเท่าตัวในระยะเวลา 5 ปี สาเหตุหลัก ได้แก่ การไม่มีผู้ดูแล (ร้อยละ 40.0) การมีคดีความหรือติดสารเสพติด (ร้อยละ 17.7) และการขาดการรักษาต่อเนื่อง (ร้อยละ 13.3) งานวิจัยนี้เสนอแนวทางเชิงนโยบายที่สำคัญ ได้แก่ การส่งเสริมระบบวินิจฉัยและคัดกรองผู้ป่วยจิตเวชตั้งแต่ระยะเริ่มต้น ผ่านการพัฒนาเครื่องมือสังเกตอาการสำหรับครอบครัวและชุมชน การพัฒนาระบบคัดกรองและประเมินศักยภาพผู้ป่วยอย่างละเอียด การสร้างระบบสนับสนุนระยะหลังและพัฒนาที่อยู่อาศัยในชุมชนพร้อมการให้บริการ Respite Care เพื่อบรรเทาภาระผู้ดูแล การเสริมสร้างศักยภาพครอบครัวและชุมชนในการดูแลระยะยาว และการพัฒนาฐานข้อมูลกลางเพื่อการติดตามผู้ป่วยอย่างต่อเนื่อง