การศึกษาระดับภูมิต้านทานโรคโควิด-19 (Anti-S, Anti-N and FRNT) และหลักฐานการติดเชื้อต่อโควิด-19 ในประชากรไทย เพื่อเป็นข้อมูลพื้นฐานในการวางแผนป้องกันและควบคุมโควิด-19

Abstract

โรคโควิด-19 เกิดจากเชื้อไวรัส SARS-CoV-2 พบครั้งแรกเมื่อเดือนธันวาคม พ.ศ. 2562 ยังคงเป็นโรคอุบัติใหม่ องค์ความรู้ต่าง ๆ ยังมีไม่มาก โดยเฉพาะข้อมูลทางด้านภูมิต้านทานสายพันธุ์ใหม่ของ SARS-CoV-2 เนื่องจากเชื้อไวรัสมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และยังคงเกิดขึ้นและแพร่กระจายในประชากรเป็นเวลามากกว่าสี่ปีหลังจากเริ่มมีการระบาด อย่างไรก็ตาม จำนวนผู้ติดเชื้อ SARS-CoV-2 อาจถูกประเมินต่ำกว่าความเป็นจริง การรายงานต่ำกว่าความเป็นจริงนี้อาจเป็นเพราะมีการใช้ชุดตรวจแอนติเจนอย่างแพร่หลาย ซึ่งทำให้สามารถตรวจหาเชื้อด้วยตนเองได้ในช่วงที่มีอาการ และลดจำนวนการเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล หรือการยืนยันด้วยวิธี RT-PCR (reverse transcription polymerase chain reaction) ที่บันทึกไว้ในสถิติสาธารณสุข ยิ่งไปกว่านั้น การติดเชื้อ Omicron มักส่งผลให้มีอาการเล็กน้อยหรือไม่แสดงอาการ ซึ่งส่งผลให้มีการรายงานต่ำกว่าความเป็นจริงมากยิ่งขึ้น การตรวจพบแอนติบอดีต่อโปรตีนนิวคลีโอแคปสิด (antinucleocapsid antibodies) ทำหน้าที่เป็นเครื่องหมายย้อนหลังของการติดเชื้อ SARS-CoV-2 ในขณะที่แอนติบอดีต่อส่วนจับกับตัวรับ (RBD) โดยทั่วไปบ่งชี้ถึงการติดเชื้อ การฉีดวัคซีน หรือทั้งสองอย่าง ดังนั้น การประเมินภูมิคุ้มกันต่อ SARS-CoV-2 จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการติดตามภาระของโรคอย่างแม่นยำ และให้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับภูมิคุ้มกันในระดับประชากร เนื่องจากการครอบคลุมวัคซีนทั่วโลกในระดับสูงและการติดเชื้อซ้ำ ๆ หลายระลอก ภูมิคุ้มกันของประชากรจึงเพิ่มขึ้นเมื่อเวลาผ่านไป แม้ว่าความแตกต่างจะยังคงเปลี่ยนแปลงไปในกลุ่มอายุต่าง ๆ ยิ่งไปกว่านั้นการสัมผัสกับสายพันธุ์ในช่วงแรก ผ่านการฉีดวัคซีนหรือการติดเชื้อ ได้หล่อหลอมภูมิคุ้มกันโดยมีแนวโน้มที่จะเพิ่มการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อการสัมผัสในอดีตมากกว่าการติดเชื้อสายพันธุ์ในภายหลัง ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ที่เรียกว่า immune imprinting นอกจากนี้ การตอบสนองทางภูมิคุ้มกันในเด็กยังไม่เป็นที่เข้าใจกันดีนัก ในขณะเดียวกัน ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงสูงต่อการป่วยหนักจาก COVID-19 โดยมักประสบกับอาการป่วยที่ยาวนาน ภาวะแทรกซ้อนร้ายแรง และอัตราการเสียชีวิตที่เพิ่มขึ้น ปัจจัยเหล่านี้ก่อให้เกิดคำถามสำคัญเกี่ยวกับระดับภูมิคุ้มกันที่มีอยู่ในประชากรต่อสายพันธุ์ที่กำลังแพร่ระบาดล่าสุด และไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ควรได้รับวัคซีนบูสเตอร์ COVID-19 ที่ปรับปรุงใหม่หรือไม่ ประเทศไทยได้ประสบกับการระบาดของ SARS-CoV-2 หลายระลอกเช่นเดียวกับประเทศอื่น ๆ ทั่วโลก การศึกษาครั้งก่อนที่ดำเนินการระหว่างเดือนตุลาคม พ.ศ. 2565 ถึงมกราคม พ.ศ. 2566 รายงานว่า 72.4% ของประชากรมี seroprevalence ที่เกิดจากการติดเชื้อ ในขณะที่ 97.4% มีแอนติบอดีต่อ SARS-CoV-2 ซึ่งบ่งชี้ว่าเคยมีการติดเชื้อ การฉีดวัคซีน หรือทั้งสองอย่าง อย่างไรก็ตาม ภูมิคุ้มกันต่อสายพันธุ์ที่กำลังแพร่ระบาดในปัจจุบันยังไม่ชัดเจน ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการศึกษาอย่างกว้างขวางเกี่ยวกับการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันที่เกี่ยวข้องกับอายุในยุคหลังการระบาดใหญ่ของ COVID-19 และการตอบสนองข้ามสายพันธุ์ (crossreactivity) ต่อสายพันธุ์ SARS-CoV-2 ที่กำลังแพร่ระบาดล่าสุด เพื่อแก้ไขช่องว่างเหล่านี้ เราได้ดำเนินการสำรวจ serosurvey ในประชากรเป็นเวลาสี่ปีหลังจากการเริ่มระบาดของ COVID-19 ในพื้นที่ศึกษา 12 แห่ง ในประเทศไทย การศึกษาครั้งนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อประเมิน seroprevalence ของ SARS-CoV-2 ที่จำแนกตามอายุ โดยเน้นที่เด็กเป็นพิเศษ และเพื่อประเมินผลกระทบของการสัมผัส SARS-CoV-2 และการฉีดวัคซีนต่อฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อสายพันธุ์ wild-type (WT) และสายพันธุ์ JN.1 ที่กำลังแพร่ระบาดล่าสุดในกลุ่มอายุต่าง ๆ เราตั้งสมมติฐานว่าทุกกลุ่มอายุยังคงได้รับการสัมผัสกับ SARS-CoV-2 อย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้มี seroprevalence สูงในประชากร และความแตกต่างในประวัติการติดเชื้อและการฉีดวัคซีนก่อนหน้านี้อาจมีส่วนทำให้เกิดความแตกต่างของฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อสายพันธุ์ wild-type (WT) และ JN.1 ในกลุ่มอายุต่าง ๆ ต่างจากการศึกษาครั้งก่อน ในประเทศไทย การศึกษาครั้งนี้ดำเนินการระหว่างเดือนพฤษภาคมถึงสิงหาคม พ.ศ. 2567 และรวมตัวอย่างจากทารกที่ไม่ได้รับการฉีดวัคซีน โดยเฉพาะอย่างยิ่งเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปี และผู้สูงอายุ เพื่อเป็นตัวแทนของช่วงอายุที่กว้างขึ้น โดยให้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับรูปแบบภูมิคุ้มกันที่เกี่ยวข้องกับอายุ การตอบสนองข้ามสายพันธุ์ต่อสายพันธุ์ที่กำลังแพร่ระบาดในปัจจุบัน และภูมิทัศน์การติดเชื้อหลังจากการระบาดของ Omicron ในช่วงหลัง ข้อมูลเหล่านี้จะนำทางกลยุทธ์ด้านสาธารณสุขในการติดตามการสัมผัส SARS-CoV-2 การเพิ่มประสิทธิภาพนโยบายการฉีดวัคซีน รวมถึงคำแนะนำในการฉีดวัคซีนบูสเตอร์ และการจัดลำดับความสำคัญในการกระจายวัคซีนตามความคุ้มค่าผลการศึกษา เนื่องจากสายพันธุ์ SARS-CoV-2 ยังคงปรากฏขึ้นอย่างต่อเนื่อง ขอบเขตของผลกระทบต่อการสร้างภูมิคุ้มกันของประชากรผ่านการระบาดซ้ำ ๆ ยังไม่เป็นที่เข้าใจกันดีนัก การศึกษาครั้งนี้ประเมินการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันที่จำแนกตามอายุและผลของการฉีดวัคซีนต่อการลบล้างฤทธิ์ (neutralization) ต่อสายพันธุ์ดั้งเดิม (WT) และสายพันธุ์ JN.1 จากการศึกษา พบว่าเมื่อทำการวิเคราะห์ตัวอย่างซีรั่ม 4,371 ตัวอย่างจากบุคคลที่มีอายุ 6 เดือนถึง 80 ปี (พฤษภาคม-สิงหาคม พ.ศ. 2567) เราพบว่า 95.1% ของผู้เข้าร่วมมี Anti-N Ig ที่ตรวจพบได้ ซึ่งบ่งชี้ว่ามีการติดเชื้อก่อนหน้านี้ในวงกว้าง ในบรรดาเด็กที่ไม่ได้รับการฉีดวัคซีน (6 เดือน-4 ปี) 96.5% แสดงแอนติบอดี Anti-RBD หรือ Anti-N Ig ซึ่งส่วนใหญ่มาจากการติดเชื้อที่ไม่แสดงอาการ ฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อ JN.1 ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญตามอายุ แต่เด็กอายุ 6 เดือน-4 ปีแสดงฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อ JN.1 สูงกว่า WT ในขณะที่บุคคลที่มีอายุ ≥12 ปีแสดงรูปแบบตรงกันข้าม บุคคลที่ไม่ได้รับการฉีดวัคซีนแสดงฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อ JN.1 ที่แข็งแกร่งกว่า ในขณะที่ผู้เข้าร่วมที่ได้รับการฉีดวัคซีนมีฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อ JN.1 ต่ำกว่าเมื่อเทียบกับ WT โดยไม่คำนึงถึงปริมาณวัคซีน ไม่พบความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญในฤทธิ์การลบล้างฤทธิ์ของ JN.1 ในปริมาณวัคซีนหรือกลุ่มอายุ แม้ว่า 86.5% ของผู้เข้าร่วมจะแสดงฤทธิ์ในการลบล้างฤทธิ์ต่อ JN.1 แต่ระดับ (titers) ยังคงค่อนข้างต่ำ ผลการวิจัยเหล่านี้เน้นย้ำว่าเด็กเกือบทุกคนเคยประสบกับการติดเชื้อ SARS-CoV-2 ที่ไม่แสดงอาการและชี้ให้เห็นว่าการสัมผัสตามธรรมชาติช่วยรักษาภูมิคุ้มกันในผู้ใหญ่ การกระตุ้นที่เกิดจากการติดเชื้ออาจปรับปรุงการป้องกันในระดับชุมชนและบรรเทา immune imprinting ซึ่งให้ข้อมูลเชิงลึกที่สำคัญสำหรับการเพิ่มประสิทธิภาพกลยุทธ์วัคซีน