การศึกษาการดำเนินโครงการบริการสุขภาพช่องปากร่วมรัฐ-เอกชนในกลุ่มประชากรอายุ 3-6 ปี: กรณีศึกษาพื้นที่เทศบาลตำบลบางปูและเทศบาลเมืองแพรกษา จังหวัดสมุทรปราการ

Abstract

โครงการวิจัยนี้เป็นโครงการที่มีวัตถุประสงค์หลักเพื่อทดลองรูปแบบการจัดบริการทันตกรรมรัฐร่วมเอกชน โดยประสานความร่วมมือจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นให้ใช้งบประมาณจากกองทุนส่งเสริมสุขภาพระดับพื้นที่มาซื้อบริการทันตกรรมป้องกันจากคลินิกทันตกรรมเอกชนในพื้นที่ เพื่อเพิ่มการเข้าถึงบริการทางทันตกรรมของประชากรกลุ่มเด็กอายุ 3-6 ปีในพื้นที่ศึกษา เป็นการขยายความครอบคลุมของการให้บริการจากหน่วยงานของกระทรวงสาธารณสุข จากข้อมูลของพื้นที่ศึกษา ก่อนการดำเนินโครงการวิจัยเดิมหน่วยบริการปฐมภูมิในพื้นที่สามารถให้บริการทางทันตกรรม ได้แก่ ตรวจฟัน และเคลือบฟลูออไรด์ ให้แก่ประชากรเด็กอายุ 0-5 ปี ได้ประมาณร้อยละ 50 ของจำนวนประชากรเด็ก 0-5 ปี ทั้งหมด (ข้อมูลปี พ.ศ. 2562-2563) ซึ่งแสดงให้เห็นถึงข้อจำกัดของศักยภาพของหน่วยบริการภาครัฐในพื้นที่ ที่มีทรัพยากรจำกัดและต้องดูแลประชาชนทุกกลุ่มอายุ ประกอบกับการระบาดของไวรัสโควิด-19 ในปี พ.ศ. 2564 ที่ทำให้การให้บริการทางทันตกรรมของหน่วยบริการทันตกรรมปฐมภูมิในพื้นที่หยุดชะงักลง ส่งผลให้การเข้าถึงบริการทางทันตกรรมของกลุ่มเด็กก่อนวัยเรียนลดลงอย่างมาก ข้อมูลจากแบบสอบถามระบุว่า ในช่วงการระบาดของไวรัสโควิด-19 มีเด็กก่อนวัยเรียนที่มีความจำเป็นด้านสุขภาพช่องปากที่ไม่ได้รับการตอบสนองถึงร้อยละ 19.4 ผลของการดำเนินโครงการแสดงให้เห็นถึงโอกาสในการใช้ทรัพยากรด้านทันตสาธารณสุขในพื้นที่ในการดูแลทันตสุขภาพของประชาชนอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยประสานความร่วมมือจากทั้งหน่วยงานในกระทรวงสาธารณสุข องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น สถานบริการทางทันตกรรมเอกชน รวมถึงผู้นำชุมชนและสถานศึกษาในพื้นที่ เมื่อเกิดเครือข่ายความร่วมมือของหน่วยงานต่างๆ จะช่วยให้สามารถเพิ่มศักยภาพในการดูแลสุขภาพช่องปากของประชาชนได้ครอบคลุมมากขึ้น ผลของการศึกษาครั้งนี้ มีประเด็นที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนานโยบายเพื่อเพิ่มการเข้าถึงบริการทันตกรรมของประชากรกลุ่มเด็กในเขตเมือง 4 ประเด็น คือ 1. การดึงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดบริการทางทันตกรรม โดยใช้งบประมาณจากกองทุนส่งเสริมสุขภาพระดับพื้นที่ 2. การเพิ่มการเข้าถึงบริการของเด็กในเขตเมืองด้วยการจัดบริการทันตกรรมรัฐร่วมเอกชน 3. การใช้ระบบข้อมูลดิจิทัลในการบริหารระบบบริการสุขภาพช่องปาก และ 4. การบริหารระบบสุขภาพช่องปากในระดับพื้นที่ ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย เพื่อเพิ่มการเข้าถึงบริการทางทันตกรรมของประชาชน โดยเฉพาะประชาชนกลุ่มเด็กในเขตเมือง การพัฒนารูปแบบการจัดบริการแบบใหม่ โดยประสานความร่วมมือจากองค์กรปกครองในพื้นที่ และใช้งบประมาณจากแหล่งใหม่ๆ เป็นโอกาสและความท้าทายของประเทศไทย โดยเฉพาะในบริบทของการเปลี่ยนแปลงที่จะมีการกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นมากขึ้นและการเพิ่มขึ้นของกำลังคนทันตแพทย์ในภาคเอกชนในสถานการณ์ที่กระทรวงสาธารณสุขจำกัดจำนวนการรับทันตแพทย์ใช้ทุนในปัจจุบัน การจัดบริการทันตกรรม โดยประสานความร่วมมือของภาคสาธารณสุข องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและสถานบริการทันตกรรมเอกชน เป็นรูปแบบที่มีศักยภาพในการพัฒนาระบบบริการทันตกรรมในพื้นที่ที่ควรสนับสนุน โดยควรสนับสนุนให้ภาคส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องร่วมมีบทบาท ดังนี้ กระทรวงมหาดไทย/กระทรวงการคลัง สนับสนุนให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นขยายบทบาทในการดูแลด้านสาธารณสุขของพื้นที่ แก้ไขระเบียบให้เอื้อต่อการดำเนินโครงการด้านสุขภาพ สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ สนับสนุนให้คำปรึกษาในด้านระเบียบขั้นตอนการใช้เงินกองทุนฯ รวมถึงสนับสนุนการเชื่อมต่อฐานข้อมูลสุขภาพ สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด พัฒนาบทบาทในการกำหนดทิศทางนโยบาย ตัวชี้วัดบริการสุขภาพช่องปาก การประสานงานและการบริหารระบบ สนับสนุนทางวิชาการ ทันตแพทยสภา สนับสนุนทางวิชาการ กำหนดมาตรฐานงานทันตกรรมป้องกัน สนับสนุนในการผลักดันและการขับเคลื่อนนโยบาย สำนักทันตสาธารณสุข/ทันตแพทย์ทั่วไป สร้างความตระหนักและความรอบรู้ด้านสุขภาพช่องปากแก่ประชาชน เพื่อพัฒนาพฤติกรรมการดูแลสุขภาพช่องปากของประชาชน