นวัตกรรมสังคม : การให้ความหมายและลักษณะกิจกรรมในประเทศไทย

Abstract

การศึกษาครั้งนี้ได้ข้อมูลจากการศึกษาเอกสารที่เกี่ยวข้องในประเทศไทย การสัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ และการดูงาน ให้ความหมายว่า นวัตกรรมสังคม คือ “สิ่งใหม่ๆ ทั้งที่เป็นกระบวนการทางความคิด (จินตนาการ) หรือการสร้างโอกาส หรือการลงมือปฏิบัติ (action) เพื่อแก้ปัญหาหรือเพื่อทำให้สังคมดีขึ้น สิ่งใหม่ๆ นี้รวมถึงการปรับหรือพัฒนาบนฐานเดิมด้วย” ลักษณะร่วมของกิจกรรมหรือภารกิจที่เป็นนวัตกรรมสังคม คือ การเปิดพื้นที่ทางปัญญาและพื้นที่ทางสังคมให้กว้างขวางที่สุด เกิดจากการรวมตัว ร่วมคิดร่วมสร้างของคนในสังคม/ชุมชน ไม่ใช่เกิดจากการสั่งการจากภายนอก เกิดจิตสำนึกร่วมต่อสาธารณะประโยชน์ต่อสังคมมาก่อนประโยชน์ส่วนตนหรือของกลุ่มมีพัฒนาการ ไม่เกิดขึ้นและหายไปอย่างรวดเร็ว แต่อาจมีการเปลี่ยนรูปแบบอันเป็นผลจากการคิดสร้างสรรค์ มุ่งมั่น และลงมือปฏิบัติ จากการศึกษาเอกสารถึงการดำเนินงานขององค์กรในประเทศไทยที่ให้การสนับสนุนนวัตกรรมสังคมจำนวน 5 แห่งพบว่า ให้การสนับสนุนได้ทั้งปัจเจกบุคคล องค์กร หรือชุมชน โดยสนับสนุนหลายรูปแบบ ได้แก่ ให้เงินทุนทำกิจกรรม ให้ค่าใช้จ่ายส่วนตัว ให้การสนับสนุนด้านวิชาการ การจัดเวที สร้างเครือข่าย ตลอดจนการยกย่องสนับสนุนให้รางวัลนวัตกรรมสังคม โดยส่วนใหญ่ให้การสนับสนุนในทุกขั้นตอนของกระบวนการพัฒนาการเกิดนวัตกรรมสังคม นับตั้งแต่การพัฒนาความคิด นำความคิดไปสู่การปฏิบัติ การพัฒนารูปแบบการดำเนินงานและการขยายผลไปสู่ชุมชน/สังคมที่กว้างขึ้น ข้อเสนอการดำเนินงานของสำนักงานนวัตกรรมสังคม มีดังนี้ สำนักงานควรเน้นการสนับสนุนเฉพาะสิ่งใหม่ๆ ไม่ว่าเป็นความคิดใหม่ วิธีการใหม่ๆ กระบวนการใหม่ รูปแบบใหม่ ทั้งที่เป็นสิ่งที่ไม่เคยมีมาก่อน หรือพัฒนาจากสิ่งเดิม สร้างภาคีเครือข่ายระหว่างหน่วยงานที่ทำงานในลักษณะใกล้เคียงกัน เพื่อเชื่อมต่อกิจกรรม และประสานงานกัน สำนักงานควรเติมเต็มช่องว่างของการดำเนินงานเดิม ต่อยอดของเดิม และผสมผสานของใหม่และของเก่าเข้าด้วยกัน รวมทั้งการประสานงานกับหน่วยงานต่างๆ การสนับสนุนควรให้แก่ทั้งปัจเจกบุคคล องค์กร และชุนชน โดยมุ่งเน้นที่การมีคุณลักษณะ 5 ประการ คือ ไม่จำนนต่อปัญหา มีจินตนาการที่สร้างสรรค์ มีจิตใจสาธารณะ พร้อมที่จะลงมือปฏิบัติ และสามารถสื่อสารกับผู้อื่นได้ กิจกรรมที่อาจดำเนินการได้คือ การค้นหา หรือเสนอชื่อผู้ที่เข้าข่ายเป็นนวัตกรสังคม ให้การสนับสนุนเพื่อให้พัฒนาความคิด สนับสนุนการนำความคิดไปทดลองปฏิบัติ สนับสนุนการขยายผล โดยการสนับสนุนมีทั้งในรูปเงินทุน วิชาการ การจัดเวที การสร้างเครือข่าย เป็นต้นการให้การสนับสนุนควรอยู่บนปรัชญา 3 ประการคือ เป็นการทำงานแนวราบ ทำงานเชิงรุกมากขึ้น สร้างสิ่งแวดล้อมที่เอื้ออำนวยต่อการทำงาน สิ่งที่ไม่น่าจะเข้าข่ายนวัตกรรมสังคม คือ สิ่งที่เป็นของเดิม เรื่องเดิมที่รู้กันทั่วไป สิ่งที่เป็นผลประโยชน์ส่วนตน กิจกรรมที่มีลักษณะเป็นครั้งคราว หรือตามแฟชั่น สิ่งที่เกิดจากการสั่งการ หรือจากภายนอก