การจัดระบบบริการด้านรังสีรักษากับความต้องการและการเข้าถึงบริการของผู้ป่วยโรคมะเร็งในประเทศไทยปีงบประมาณ 2545

Abstract

ด้วยเหตุผลที่โรคมะเร็งเป็นปัญหาทางด้านสาธารณสุขที่มีความสำคัญเป็นลำดับต้นของประเทศ และในขณะที่งานรังสีรักษามีความจำเป็นอย่างยิ่งต่อการบำบัดรักษาผู้ป่วยโรคมะเร็งทั้งในระยะเริ่มต้นและระยะสุดท้าย แต่สภาพปัญหาในปัจจุบันพบว่า ระบบบริการรังสีรักษามีความไม่เหมาะสมในการกระจายทรัพยากรเครื่องมือและบุคลากร รวมทั้งขาดการประสานงานและการวางแผนในการลงทุน ทำให้เกิดสถานการณ์ที่หน่วยรังสีรักษาบางแห่งไม่สามารถให้บริการได้อย่างมีคุณภาพและประสิทธิภาพได้ การศึกษาครั้งนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงสภาพปัญหาของการจัดระบบบริการด้านรังสีรักษา ทั้งในด้านเครื่องมือและบุคลากร เปรียบเทียบกับความต้องการและการเข้าถึงบริการด้านรังสีรักษาของผู้ป่วยโรคมะเร็ง ทั้งนี้เพื่อนำไปสู่การสังเคราะห์เพื่อแสวงหาแนวทางในการลงทุนและการกระจายทรัพยากรสุขภาพให้สอดคล้องกับความต้องการด้านสุขภาพ ซึ่งจะส่งผลให้มีการใช้ทรัพยากรด้านรังสีรักษาอย่างมีประสิทธิภาพและผู้ป่วยโรคมะเร็งสามารถเข้าถึงบริการรังสีรักษาได้อย่างเป็นธรรมมากขึ้น โดยรูปแบบการวิจัยใช้วิธีการศึกษาทั้งแบบ quantitative และ qualitative research ทำการศึกษาในหน่วยรังสีรักษาทั้ง 25 แห่ง แพทย์รังสีรักษาทั่วประเทศจำนวน 72 รายและสัมภาษณ์ผู้ป่วยจำนวน 1,555 รายในหน่วยรังสีรักษา 20 แห่งผลการศึกษาพบว่า หน่วยรังสีรักษาในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขทั้ง 10 แห่ง ไม่มีหน่วยรังสีรักษาใดผ่านเกณฑ์ขั้นต่ำของจำนวนแพทย์รังสีรักษา และมีเพียงร้อยละ 20 เท่านั้นที่ผ่านเกณฑ์ขั้นต่ำของจำนวนนักฟิสิกส์การแพทย์ เมื่อนำเกณฑ์ของทั้งสองวิชาชีพมาประเมินหน่วยรังสีรักษาทั้ง 25 แห่ง พบว่า มีหน่วยรังสีรักษาเพียง 7 แห่งจากทั้งหมด หรือร้อยละ 28 เท่านั้นที่ผ่านเกณฑ์มาตรฐานด้านบุคลากรทั้งสองประเภท ในด้านเครื่องมือรังสีรักษาพบว่า หน่วยรังสีรักษาภาครัฐมีเครื่องมือครบตามเกณฑ์ขั้นต่ำเกือบทั้งหมด ในขณะที่ภาคเอกชนส่วนใหญ่จะตกเกณฑ์ในกรณีไม่มีเครื่องฝังแร่ ในด้านการเข้าถึงบริการรังสีรักษา พบว่ามีความไม่เป็นธรรมในการเข้าถึงบริการรังสีรักษา กล่าวคือผู้ป่วยที่มีภูมิลำเนาในจังหวัดที่หน่วยรังสีรักษาตั้งอยู่และจังหวัดใกล้เคียงมีแนวโน้มในการเข้าถึงบริการรังสีรักษามากกว่าผู้ป่วยที่อยู่ในจังหวัดห่างไกล นอกจากนี้ อุปสรรคในการเข้าถึงบริการด้านรังสีรักษาทั้งในด้านกายภาพ ค่าใช้จ่ายด้านการรักษาพยาบาลในกรณีที่ผู้ป่วยไม่มีระบบประกันสุขภาพ ค่าใช้จ่ายในการเดินทาง เป็นอุปสรรคสำคัญในการเข้าถึงบริการด้านรังสีรักษา ในขณะที่สภาพส่วนใหญ่ของผู้ป่วยโรคมะเร็งที่เข้าถึงบริการจะเป็นผู้สูงอายุ มีเศรษฐานะค่อนข้างยากจนและไม่ได้ประกอบอาชีพ การแก้ไขปัญหาทางด้าน supply side ควรมีการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าในด้านความปลอดภัยในการให้บริการรังสีรักษาที่เกิดขึ้นจากสภาพปัญหาการขาดแคลนทรัพยากรบุคคล โดยเฉพาะแพทย์รังสีรักษาและนักฟิสิกส์การแพทย์ในหน่วยรังสีรักษาสังกัดกระทรวงสาธารณสุข สำหรับการแก้ไขปัญหาในระยะยาวควรมีการประสานงานเพื่อวางแผนในภาพรวมระดับประเทศว่า หน่วยรังสีรักษาใดจะมีการพัฒนาไปสู่ระดับใด? และควรมีสัดส่วนตลอดจนการกระจายอย่างไร? นอกจากนี้ ควรมีการวางแผนในการผลิตบุคลากรที่ขาดแคลนและสร้างแรงจูงใจในการให้บริการรังสีรักษาอย่างเหมาะสม ทางด้าน demand side การกำจัดอุปสรรคในการเข้าถึงบริการด้านรังสีรักษา เช่น การกระจายระบบประกันสุขภาพให้ครอบคลุมกลุ่มผู้สูงอายุและผู้ป่วยโรคมะเร็ง การอุดหนุนภาระค่าใช้จ่ายในการเดินทางเพื่อรับบริการรังสีรักษา เป็นปัจจัยสำคัญที่จะทำให้ผู้ป่วยสามารถเข้าถึงบริการรังสีรักษาที่มีคุณภาพได้อย่างเป็นธรรม