บทคัดย่อ
การศึกษาเครือข่ายทางสังคมภาคตะวันออกกับการเสริมสร้างพลังผู้บริโภคมีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษากระบวนการ รูปแบบ กลวิธี บทบาทหน้าที่และแนวทางการดำเนินงานของเครือข่ายทางสังคมทั้งในรูปของกลุ่ม/ชมรมที่เกี่ยวข้องกับผู้บริโภคในภาคตะวันออกรวมทั้งเพื่อดูถึงผลการดำเนินงานของเครือข่าย ฯ ดังกล่าว อันจะนำไปสู่การสังเคราะห์หารูปแบบ กลไกและแนวทางการทำงานที่เอื้อให้เกิดการเสริมสร้างพลังผู้บริโภค ใช้วิธีการศึกษาเชิงคุณภาพ รวบรวมข้อมูลจากพื้นที่โดยการสนทนากลุ่ม และการสัมภาษณ์เชิงลึก โดยเครือข่ายหรือกลุ่มที่เลือกมาเป็นกรณีศึกษานี้เป็นการเลือกมาเพื่อเป็นตัวแทนของกลุ่มที่ดำเนินงานที่แสดงถึงพลังของกลุ่ม/เครือข่ายในการพิทักษ์สิทธิ ผลการศึกษาในด้านความเป็นมาและโครงสร้างการบริหารจัดการของกลุ่ม พบว่า กลุ่มหรือชุมชน มีจุดร่วมเหมือนกันคือ การรักษาสิทธิ พิทักษ์สิทธิของสมาชิก และการกระตุ้นให้ผู้บริโภครู้จักคุ้มครองสิทธิของตน ซึ่งลักษณะสำคัญของกลุ่มมีดังนี้ (1)กลุ่มที่มุ่งเน้นแก้ไขปัญหา ที่สมาชิกกลุ่มเผชิญอยู่ (2)กลุ่มเกิดจากกระแสความรุนแรงของปัญหาที่มากขึ้น (3)กลุ่มที่เกิดจากการพิทักษ์ผลประโยชน์ของกลุ่มเอง (4)กลุ่มที่เกิดจากนโยบายของรัฐ (5)กลุ่มเกิดจากกระแสความต้องการของสังคม (6)กลุ่มที่สร้างทางเลือกใหม่ให้แก่ผู้บริโภค ซึ่งผลของการดำเนินงานที่กระตุ้นและเสริมสร้างพลัง ได้ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงโดยรวม ดังนี้ (1) เรียนรู้ถึงประโยชน์ในการรวมกลุ่มและพลังกลุ่มในการพิทักษ์สิทธิ (2)เกิดกระบวนการเรียนรู้ การเชื่อมประสานกันระหว่างกลุ่มต่าง ๆ ในลักษณะข้ามเครือข่าย ข้ามพื้นที่ (3)สมาชิกเกิดวินัยและความรับผิดชอบในการบริหารจัดการ โดยการทำให้สมาชิกและผู้บริโภคเห็นถึงเป้าหมายและประโยชน์ที่จะเกิดร่วมกัน (4)การทำให้เกิดการยอมรับจากสาธารณชนมากขึ้น โดยเฉพาะในเครือข่ายผู้ติดเชื้อและและผู้ป่วยเอดส์ (5)การบริหารจัดการ และการขับเคลื่อนกลุ่ม เครือข่ายจากการต่อสู้ด้วยความรุนแรง สันติวิธี (6)การขยายตัวของกลุ่ม เครือข่าย การมีจำนวนผู้เข้าร่วมและสมาชิกเพิ่มขึ้น โดยพบว่ากลุ่มส่วนใหญ่ที่ทำการศึกษามีการขยายตัวมากขึ้น และ (7)เกิดการพึ่งพาตนเอง ตระหนักในศักยภาพของตนเองมากขึ้น ในการศึกษาครั้งนี้มีข้อเสนอแนะจากการถอดบทเรียนต่อแนวทางในการเสริมสร้างพลังผู้บริโภค สามารถแบ่งได้ 2 ประเด็น คือ แนวทางการเสริมสร้างพลังผู้บริโภคในภาคตะวันออก บริบททางสังคม ลักษณะภูมิประเทศ วิถีชีวิตของสังคม และผู้บริโภคในภาคตะวันออกส่วนใหญ่ไม่มีความแตกต่างกันมากนัก แนวทางการเสริมสร้างพลังผู้บริโภคในสังคมไทย ต้องทำใน 2 มิติ คือ การให้โอกาสผู้บริโภคสามารถเข้าถึงความรู้ ข้อมูลข่าวสารต่าง ๆ ที่มีประโยชน์ โดยรัฐจะต้องเปิดเผยข้อมูลให้ให้ประชาชนทราบและเรียนรู้ที่จะปกป้องตนเอง ก่อนที่จะเกิดปัญหาขึ้น ขณะเดียวกันกระบวนการกล่อมเกลาทางสังคม (Socialization) ต้องมีการสร้างและสอนเด็กและเยาวชนตั้งแต่เยาว์วัยให้รู้จัก และเข้าใจในการเลือก ตัดสินใจ ในการบริโภคที่ปลอดภัย รวมทั้งการสร้างหลักสูตรที่เสริมสร้างให้เด็กเรียนรู้ที่จะรักษาและพิทักษ์สิทธิของตนเอง และส่วนรวมโดยไม่ละเมิดต่อสิทธิและเสรีภาพของผู้อื่น
