ธรรมนูญระบบสุขภาพแห่งชาติ : เครื่องมือปฏิรูประบบสุขภาพในมิติกฎหมาย

Abstract

ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติตามพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 เป็นกรอบและแนวนโยบายยุทธศาสตร์และการดำเนินงานด้านสุขภาพของประเทศ กล่าวอีกนัยหนึ่งคือ เป็นทิศทางระบบสุขภาพของประเทศที่จะทำให้ประชาชนมีสุขภาวะหรือสุขภาพอย่างสมบูรณ์ทั้งทางกาย จิต ปัญญา และสังคมที่เชื่อมโยงเป็นองค์รวม การศึกษานี้เป็นการวิจัยเชิงบรรนิทัศน์ร่วมกับการสัมภาษณ์เชิงลึกเพื่อวิเคราะห์สถานภาพทางกฎหมายของธรรมนูญฯ ที่มีผลผูกพันต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และที่มีความเชื่อมโยงกับสิทธิหน้าที่ด้านสุขภาพตาม พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ และรัฐธรรมนูญ รวมถึงการผลักดันธรรมนูญฯ ให้มีผลในทางปฏิบัติ แม้ว่าธรรมนูญฯ ไม่ถือเป็นกฎหมายตามแบบพิธีและไม่มีสภาพบังคับทางกฎหมาย แต่ก็มิได้ทำให้ธรรมนูญฯ เป็นสิ่งที่ปราศจากความผูกพันใดๆ หรือเป็นข้อด้อยของ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติแต่อย่างใด เนื่องจากกฎหมายนี้ได้วางยุทธศาสตร์ สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา ที่สร้างความผูกพันแก่หน่วยงานของรัฐ ภาคธุรกิจ ภาคประชาสังคม และภาคการเมือง โดยไม่เน้นการใช้อำนาจบังคับ หากเน้นการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายสุขภาพทุกฝ่าย รวมถึงกลวิธานสมัชชาสุขภาพ การทำให้ธรรมนูญฯ เกิดผลผูกพันอย่างจริงจังนั้น จะต้องเชื่อมโยงกับรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งบทบัญญัติในหมวด 3 สิทธิและเสรีภาพของชนชาวไทย และหมวด 5 แนวนโยบายพื้นฐานแห่งรัฐ และการใช้สิทธิเสนอร่างกฎหมายของประชาชนตามมาตรา 163 ของรัฐธรรมนูญ ซึ่งจะทำให้พระราชบัญญัตินี้กลายเป็นกฎหมายแม่บทด้านสุขภาพตามเจตนารมณ์ของกฎหมาย จึงสมควรผลักดันให้ธรรมนูญฯ เป็นส่วนหนึ่งของนโยบายรัฐบาล หรือ แผนการบริหารราชการแผ่นดิน ที่จะผูกพันฝ่ายบริหารและส่วนราชการ