พฤติกรรมและการตอบสนองของแพทย์ต่อระบบผลตอบแทนและมาตรการจูงใจที่มีความหมายต่อการสร้างเสริมสุขภาพภายใต้หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) ความรู้ความเข้าใจและการให้บริการของแพทย์ในด้านการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรค 2) กระบวนการให้บริการสร้างเสริมสุขภาพในโรงพยาบาลของรัฐและเอกชน 3) มาตรการจูงใจและกลไกการจ่ายค่าตอบแทนต่างๆ แก่แพทย์ที่มีผลต่อพฤติกรรมการสร้างเสริมสุขภาพ 4) สภาพเงื่อนไขการให้บริการสร้างเสริมสุขภาพของแพทย์และ 5) แนวทางการพัฒนาระบบผลตอบแทนและมาตรการจูงใจเพื่อพฤติกรรมการตอบสนองของแพทย์ต่อการสร้างเสริมสุขภาพ คณะผู้วิจัยเลือกโรงพยาบาล 4 ประเภท คือ โรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลทั่วไป โรงพยาบาลชุมชนและโรงพยาบาลเอกชน รวม 15 แห่ง เป็นกลุ่มตัวอย่างและตัวแทนของโรงพยาบาลในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคใต้และภาคกลาง เก็บข้อมูลโดยการสัมภาษณ์ผู้บริหารโรงพยาบาล 26 คน แพทย์ผู้ให้บริการ 41 คน จัดกลุ่มสนทนาผู้ปฏิบัติงานที่เกี่ยวข้องกับแพทย์ 106 คน และแจกแบบสอบถามให้ผู้บริการตอบ 300 ชุด ผลการวิจัยพบว่า แพทย์มีความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการสร้างเสริมสุขภาพว่าเป็นการป้องกันโรค การมีสุขภาพดีใน 4 มิติ ได้แก่ ร่างกาย จิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ การสร้างเสริมสุขภาพจะช่วยลดภาระในการรักษาและเป็นการลงทุนที่คุ้มค่า การสร้างเสริมสุขภาพเป็นเรื่องของทุกคน แต่ก็มีแพทย์เพียงไม่กี่คนที่มีความรู้ความเข้าใจอย่างครอบคลุมตามที่กล่าวมา และแพทย์ส่วนใหญ่ เห็นว่านโยบายหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าที่มุ่งเน้นให้มีการสร้างเสริมสุขภาพควบคู่ไปกับการรักษาเป็นสิ่งที่ดี แต่นโยบายดังกล่าวยังไม่สามารถนำไปสู่การปฏิบัติที่ได้ผล พฤติกรรมของแพทย์ด้านการสร้างเสริมสุขภาพในปัจจุบันยังทำได้น้อย แพทย์ที่ปฏิบัติงานด้านนี้ส่วนใหญ่จะเป็นแพทย์ที่ผ่านการอบรมด้านเวชปฏิบัติครอบครัว หรือแพทย์ที่มีความสนใจปฏิบัติงานด้วยความสมัครใจ สนใจและตระหนักว่าการสร้างเสริมสุขภาพจะช่วยให้ประชาชนมีสุขภาพแข็งแรง ไม่เจ็บป่วย ไม่ต้องมารับการรักษาที่โรงพยาบาล ทำให้โรงพยาบาลและแพทย์ไม่ต้องรับภาระและสิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายด้านการรักษา แพทย์ปฏิบัติงานด้านการสร้างเสริมสุขภาพควบคู่ไปกับภาระงานหลักด้านการรักษา การปฏิบัติงานของแพทย์ด้านการสร้างเสริมสุขภาพสามารถแบ่งได้เป็น 4 บทบาทหลัก คือ 1) บทบาทการเป็นผู้สร้างเสริมสุขภาพแก่ประชาชนรายบุคคล 2) บทบาทการเป็นผู้ให้ความรู้ในการสร้างเสริมสุขภาพแก่ประชาชนเป็นรายกลุ่ม 3) บทบาทการเป็นผู้กำหนดนโยบายด้านการสร้างเสริมสุขภาพ และ 4) บทบาทในการเป็นตัวอย่างที่ดีในด้านการสร้างเสริมสุขภาพให้แก่ประชาชน แพทย์ส่วนใหญ่มีอิสระในการนำเสนอความคิดเห็นและเข้าร่วมกิจกรรมโครงการสร้างเสริมสุขภาพของโรงพยาบาล แต่แพทย์มีภาระงานมากไม่มีเวลาพอ กระบวนการสร้างเสริมสุขภาพของแพทย์ทั่วไปและแพทย์เฉพาะทางในโรงพยาบาลทั้ง 4 ประเภทที่ทำการศึกษามีความแตกต่างกันอยู่บ้าง โดยโรงพยาบาลศูนย์และโรงพยาบาลทั่วไปมี กระบวนการสร้างเสริมสุขภาพน้อยกว่าโรงพยาบาลชุมชน แต่ยังมากกว่าโรงพยาบาลเอกชน ส่วนใหญ่จะเน้นกระบวนการสร้างเสริมสุขภาพผู้ป่วยขณะเจ็บป่วยมากกว่าก่อนเจ็บป่วยหรือหลังเจ็บป่วย และยังไม่สามารถดำเนินการสร้างเสริมสุขภาพอย่างเป็นองค์รวม ยังคงให้ความสำคัญกับการสร้างเสริมสุขภาพทางร่างกายมากกว่าจิตใจ สังคมและจิตวิญญาณ แม้จะพยายามให้ญาติผู้ป่วยและครอบครัวเข้ามามีส่วนร่วมแต่ก็ยังขาดการติดตามผลการปฏิบัติของผู้ป่วยและญาติ เงื่อนไขที่มีผลกระทบต่อพฤติกรรมการสร้างเสริมสุขภาพของแพทย์เกิดจากความไม่ชัดเจนของนโยบายของรัฐ การจัดสรรงบประมาณไม่เอื้อต่อการปฏิบัติงาน จำนวนผู้ป่วยมีมาก ภาระงานของแพทย์ ผลของการปฏิบัติงานวัดยากและเห็นผลช้า การปฏิบัติงานสร้างเสริมสุขภาพเป็นความชำนาญเฉพาะด้านที่แพทย์ไม่ถนัด โอกาสความก้าวหน้าน้อย การยอมรับของแพทย์ที่ปฏิบัติงานด้านนี้น้อย ผลตอบแทนและมาตรการจูงใจสำหรับแพทย์และบุคลากรที่ปฏิบัติงานด้านการสร้างเสริมสุขภาพขณะนี้ไม่มีอย่างเป็นรูปธรรม สิ่งที่ทำให้แพทย์บางท่านสนใจปฏิบัติงานขณะนี้เกิดจากตัวแพทย์เอง จากผู้นำทีมงานและขวัญกำลังใจจากผู้ป่วยเป็นหลัก ข้อคิดเห็นของแพทย์ต่อปัจจัยที่ส่งเสริมการปฏิบัติงานด้านสร้างเสริมสุขภาพคือ ผลตอบแทนที่เหมาะสมและเป็นธรรมสำหรับแพทย์ การยอมรับในเกียรติ ศักดิ์ศรีของแพทย์ โอกาสความก้าวหน้าในสายวิชาชีพ การมีแพทย์เพียงพอกับปริมาณงาน ระบบการศึกษาของโรงเรียนแพทย์ที่สอดคล้องกับนโยบาย การเพิ่มพูนความรู้แก่แพทย์ การสนับสนุนของผู้บริหาร ความชัดเจนของนโยบาย เป็นต้น ข้อเสนอจากกการศึกษาครั้งนี้ คือ ควรมีการดำเนินการอย่างต่อเนื่องให้สอดคล้องกับ พรบ. ประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2545 โดยเฉพาะควรเน้นตั้งแต่สถาบันการศึกษาที่ควรจัดหลักสูตรการศึกษาของโรงเรียนแพทย์ให้มุ่งเน้นการสร้างเสริมสุขภาพมากขึ้น ควรบูรณาการองค์ควมรู้การสร้างเสริมสุขภาพให้สอดคล้องและเหมาะสมกับงานสร้างเสริมสุขภาพ ควรเตรียมความพร้อมของโรงพยาบาลโดยพิจารณาถึงนโยบาย แผน กิจกรรม โครงสร้าง ทรัพยากรและการประชาสัมพันธ์ ควรสร้างวัฒนธรรมและระบบคิดสำหรับแพทย์ ในฐานะผู้สนับสนุนหลักในด้านการสร้างเสริมสุขภาพ ควรสร้างมาตรการจูงใจและกลไกการจ่ายค่าตอบแทนที่เหมาะสมกับภาระงานและบทบาทของแพทย์ ตลอดจนการสร้างกลไกในการพัฒนางานสร้างเสริมสุขภาพ