การอภิบาลระบบสุขภาพแห่งชาติของประเทศไทย หลังการประกาศใช้ พ.ร.บ. สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550: กรอบแนวคิด พัฒนาการ และข้อเสนอเพื่อการพัฒนา

Abstract

การเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วของสังคมและการปฏิรูปโครงสร้างระบบสุขภาพในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ได้สร้างความท้าทายใหม่ๆ ในการอภิบาลระบบสุขภาพของประเทศไทย ภายหลังการตั้งสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) ในปี พ.ศ.2535 มีการจัดตั้งองค์กรด้านสุขภาพระดับชาติเพิ่มขึ้นจำนวนหนึ่ง ซึ่งการเกิดขึ้นของกลไกใหม่เหล่านี้ภายใต้กรอบโครงสร้างและแบบแผนการปฏิบัติแบบเดิมของกระทรวงสาธารณสุข ได้ทำให้เกิดความลักลั่นของบทบาทภารกิจและเกิดอุปสรรคในการเชื่อมประสานกันเพื่อทำหน้าที่อภิบาลระบบ การศึกษานี้มีเป้าหมายเพื่อทบทวนและพัฒนากรอบแนวคิด “การอภิบาลระบบสุขภาพแห่งชาติ” และใช้กรอบแนวคิดนี้วิเคราะห์ระบบและสังเคราะห์ข้อเสนอแนะเพื่อการพัฒนา โดยใช้การทบทวนเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสังเกตแบบมีส่วนร่วม ในช่วงเดือนสิงหาคม พ.ศ.2551 – กรกฎาคม พ.ศ.2552 จากการศึกษานี้พบว่า การอภิบาลระบบสุขภาพมีบทบาทหน้าที่สำคัญ 6 ประการคือ การกำหนดนโยบาย ,การสังเคราะห์และใช้ความรู้และการดูภาพรวม, การประสานงานและสร้างความร่วมมือ, การกำกับดูแล, การออกแบบระบบ, และการมีความรับผิดชอบ และยังพบว่าการใช้หลายมิติของการอภิบาลร่วมกันในการวิเคราะห์ ช่วยให้สามารถเข้าใจการอภิบาลระบบสุขภาพแห่งชาติในปัจจุบันได้ชัดเจนมากขึ้น ในบริบทของประเทศไทย รัฐบาลเป็นหัวใจสำคัญที่มีบทบาทในการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและแบบแผนการปฏิบัติขององค์กรภาครัฐที่เชื่อมโยงกันเป็นกลไกการอภิบาลระบบแห่งชาติ และในการพัฒนาควรให้ความสำคัญกับอย่างน้อย 3 มิติของการอภิบาล (1) การพัฒนาให้เกิดเครือข่ายการอภิบาลที่เข้มแข็ง (2) การพัฒนาธรรมาภิบาลในแต่ละองค์กร ซึ่งมีอุปสรรคสำคัญคือระบบอุปถัมภ์และวัฒนธรรมราชการ และ (3) การพัฒนากระบวนการและกลวิธีที่ให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากทุกภาคส่วน เข้ามามีส่วนร่วมในการอภิบาลระบบโดยอาศัยการตรึกตรองสะท้อนคิด