คลื่นลูกที่ 3 ของการปฏิรูประบบบริการสุขภาพในประเทศไทย

Abstract

การปฏิรูประบบบริการสุขภาพของประเทศไทยได้ก้าวสู่ระยะที่สาม หลังจากประสบความสำเร็จในการขยายความครอบคลุมสถานพยาบาลไปทั่วประเทศในระยะที่หนึ่ง และการปฏิรูประบบการเงินการคลังจนมีระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าในระยะที่สอง โดยจุดเน้นหนักของการปฏิรูประบบบริการสุขภาพในระยะที่สามคือ การสร้างความเข้มแข็งให้กับระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ ซึ่งมีการดำเนินการอย่างมากในช่วงสองทศวรรษที่ผ่านมา การทบทวนสถานการณ์การปฏิรูประบบบริการสุขภาพในระยะที่สามจากเอกสารและงานวิจัยต่างๆ พบว่า มีการดำเนินการเน้นหนักใน 5 ด้านประกอบด้วย 1) การพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน 2) การพัฒนาศักยภาพบุคลากร 3) การปฏิรูประบบการเงินการคลัง 4) การพัฒนาระบบส่งต่อและ 5) การประยุกต์แนวคิดและแนวปฏิบัติของเวชศาสตร์ครอบครัวให้สอดคล้องกับบริบทสังคมไทย โดยมีการลงทุนพัฒนาด้านโครงสร้างค่อนข้างมากและไม่สมดุลกับการลงทุนพัฒนาบุคลากร สถานีอนามัยซึ่งเป็นสถานพยาบาลปฐมภูมิหลักของประเทศ มีจำนวนบุคลากรเฉลี่ย 2.8 คนต่อแห่ง และเพิ่มขึ้นน้อยมาก ขณะที่จำนวนประชากรที่รับผิดชอบเพิ่มมากขึ้น ผลการปฏิรูประบบการเงินการคลังทำให้สถานะทางการเงินของสถานีอนามัยดีขึ้น แต่ยังต้องมีการปฏิรูปอย่างต่อเนื่อง เพื่อส่งเสริมประสิทธิภาพการปฏิบัติงานและความรับผิดชอบของบุคลากรต่อประชาชนที่รับผิดชอบ การพัฒนาระบบส่งต่อมีการดำเนินการค่อนข้างน้อยและผู้บริหารมักจะไม่ให้ความสำคัญ ขณะที่แนวคิดแนวปฏิบัติตามหลักเวชศาสตร์ครอบครัวยังไม่ได้รับการยอมรับกันอย่างกว้างขวาง ปัญหาเรื่องการขาดแคลนกำลังคนที่มีศักยภาพเป็นอุปสรรคที่สำคัญที่สุดของการพัฒนาระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิในระยะต่อไป และการเสริมสร้างศักยภาพบุคลากรผ่านรูปแบบ “การเรียนรู้โดยใช้บริบทเป็นฐาน (context based learning)” ที่ศูนย์การเรียนรู้ (learning centre) ต่างๆ ที่ได้พัฒนาขึ้นในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา น่าจะเป็นทางเลือกที่ดีอันหนึ่ง การพัฒนาระยะต่อไปต้องให้ความสำคัญกับการพัฒนารูปแบบการจัดบริการ สำหรับผู้ป่วยโรคเรื้อรังและผู้สูงอายุซึ่งมีจำนวนมากขึ้น รวมทั้งการพัฒนาทางเลือกรูปแบบการบริหารจัดการ ในกรณีที่จะมีการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นด้วย