หลักประกันสุขภาพกับการใช้บริการสุขภาพช่องปากในวัยทำงาน

Abstract

การวิจัยเชิงพรรณนานี้ต้องการศึกษาสถานการณ์และรูปแบบการใช้บริการสุขภาพช่องปากของวัยทำงาน (15-59 ปี) ตามกลุ่มสิทธิประกันสุขภาพภาครัฐต่างๆ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญในการเพิ่มการเข้าถึงบริการสุขภาพตามความจำเป็น ใช้ข้อมูลจากการสำรวจอนามัยและสวัสดิการ พ.ศ. 2552-2556 ด้านการใช้บริการทันตกรรม เฉพาะกลุ่มอายุ 15-59 ปี โดยไม่รวมผู้ที่กำลังศึกษาอยู่ในสถาบันการศึกษาและผู้ไม่ทราบว่ามีงานทำหรือไม่ ซึ่งสำนักงานสถิติแห่งชาติถ่วงน้ำหนักเป็นภาพประชากรประเทศจำนวน 34.86, 35.65 และ 35.67 ล้านคน ในปี 2552, 2554 และ 2556 ตามลำดับ วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา พบว่าในปี 2556 ร้อยละ 98.9 ของกลุ่มวัยนี้มีความคุ้มครองด้านสุขภาพ ในภาพรวมอัตราการใช้บริการในปี 2554 เพิ่มขึ้นจากปี 2552 แต่ลดลงในปี 2556 เป็น 9.0 คนต่อร้อยประชากร ผู้มีสิทธิหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้ามีอัตราการใช้บริการต่ำที่สุดมาโดยตลอด เพศหญิง ผู้ที่อยู่เขตเมือง และผู้ที่มีการศึกษาสูงกว่าเป็นกลุ่มที่มีอัตราการใช้บริการมากกว่า ขณะที่ผู้มีภูมิลำเนาในภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ผู้ทำงานธุรกิจส่วนตัว ธุรกิจครัวเรือน และลูกจ้างเอกชน มีอัตราการใช้บริการต่ำในทุกปีสำรวจ การใช้บริการส่วนใหญ่เป็นงานทันตกรรมชนิดพื้นฐาน ซึ่งเกิดที่หน่วยบริการภาครัฐและเอกชนในสัดส่วนครึ่งต่อครึ่ง คลินิกเอกชนเป็นหน่วยบริการที่มีการใช้บริการมากที่สุดทั้งงานทันตกรรมพื้นฐานและซับซ้อน การใช้สิทธิเมื่อใช้บริการอยู่ในช่วงร้อยละ 57.1 - 70.0 โดยสิทธิสวัสดิการข้าราชการมีอัตราการใช้สิทธิมากที่สุด สาเหตุหลักของการไม่ใช้สิทธิ คือ รอคอยนาน เวลาเปิดบริการมีจำกัด และสิทธิประโยชน์มีจำกัด อัตราการไม่ใช้บริการในยามจำเป็นในปี 2554 และปี 2556 คือ 1.0 และ 1.1 คนต่อร้อยประชากรตามลำดับ ด้วยสาเหตุหลัก คือ ไม่มีเวลาไปรับการรักษา ไม่มีเงินจ่ายค่ารักษาพยาบาล คิวยาว/รอนาน และสาเหตุอื่นๆ เช่น กลัวเจ็บ หน่วยบริการจึงควรพัฒนารูปแบบการจัดบริการที่เอื้อต่อผู้ใช้บริการ สำหรับส่วนกลางควรพัฒนาระบบควบคุมมาตรฐานหน่วยบริการทันตกรรมภาคเอกชน พัฒนานโยบายการส่งเสริมป้องกันทันตสุขภาพในวัยทำงาน รวมทั้งพิจารณาปรับสมรรถนะของทันตบุคลากรแต่ละระดับให้เหมาะสมตามความต้องการของผู้รับบริการ ทั้งนี้ ควรมีการศึกษาในแง่มุมอื่นเพื่อให้มีข้อมูลเชิงประจักษ์เพิ่มเติมด้วย