การทบทวนสถานการณ์ของประโยชน์และโทษที่อาจเกิดจากการใช้กัญชาทางการแพทย์และการเปิดเสรีกัญชา

Abstract

กัญชาเป็นพืชที่มีสารที่ออกฤทธิ์ต่อจิตประสาทและมีฤทธิ์เสพติดซึ่งพบว่ามีประโยชน์หลายประการ เช่น เพื่อการผ่อนคลาย, ใช้เป็นยาสมุนไพร หรือใช้เส้นใยในการประดิษฐ์สิ่งต่างๆ อย่างไรก็ตาม ก็มีรายงานการวิจัยที่บ่งชี้ว่า กัญชามีผลเสียหลายประการ โดยเฉพาะผลเสียในระยะยาวต่อการทำงานของสมองและเพิ่มความเสี่ยงต่อการติดสารเสพติดชนิดอื่น กัญชาถูกจัดไว้ในรายการยาเสพติดตามกฎหมายของหลายๆ ประเทศ รวมถึงประเทศไทย ในปี พ.ศ. 2558-2559 มีความเคลื่อนไหวจากหน่วยงานของทั้งภาครัฐและเอกชนในประเทศไทยเรียกร้องให้มีการทบทวนแก้ไขพระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 เพื่อถอดกัญชาจากรายการยาเสพติด ข้อเรียกร้องดังกล่าวไม่ได้จำกัดเฉพาะเปิดโอกาสให้สามารถใช้กัญชาทางการแพทย์ได้ แต่ยังรวมถึงการเปิดเสรีกัญชา รายงานฉบับนี้จึงได้จัดทำขึ้นเพื่อทบทวนสถานการณ์ของการใช้กัญชาทางการแพทย์ ตลอดจนประสบการณ์การเปิดเสรีกัญชาในต่างประเทศ ทั้งในแง่ผลดีและผลเสีย รวมถึงความเสี่ยงและความท้าทายต่อระบบสุขภาพไทย ด้วยมุ่งหวังว่าผลการศึกษานี้จะเป็นประโยชน์ต่อการตัดสินใจเชิงนโยบายและเป็นข้อมูลพื้นฐานสำหรับงานวิจัยในอนาคต งานวิจัยนี้ใช้ระเบียบวิธีวิจัย คือ การทบทวนวรรณกรรมจากฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งจากฐานข้อมูล Medline ผลการศึกษาพบว่า งานวิจัยที่เกี่ยวกับกัญชาส่วนใหญ่เป็นงานวิจัยในห้องปฏิบัติการหรือทำในสัตว์ทดลอง หากเป็นงานวิจัยในมนุษย์ก็มักเป็นงานวิจัยขนาดเล็กและมักเป็นการเปรียบเทียบผลการรักษากับยาหลอก การเปิดกว้างต่อการใช้กัญชาในต่างประเทศมีหลายระดับ ตั้งแต่อนุญาตให้ใช้ยาที่ผลิตจากสารสกัดจากกัญชา หรือสารที่มีโครงสร้างโมเลกุลของยาคล้ายสารสกัดจากกัญชา เพื่อเป็นยาเสริม หรือใช้ในผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาปกติและมีประวัติเคยใช้กัญชามาก่อน ในบางประเทศอนุญาตให้ใช้กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการรักษาภายใต้การกำกับดูแลของแพทย์ บางประเทศอนุญาตให้ใช้กัญชาเพื่อการผ่อนคลาย บางประเทศลดโทษทางอาญาในการเสพและถือครองกัญชา แนวทางการเปิดกว้างการใช้กัญชาที่คล้ายกันในหลายประเทศ คือ (1) การปรับปรุงกฎหมายเกี่ยวกับกัญชามักทำในลักษณะค่อยเป็นค่อยไป และ (2) มีการวางมาตรการอื่นๆ เสริมอย่างเข้มข้นเพื่อป้องกันการใช้กัญชาในทางที่ผิดไปจากวัตถุประสงค์ของกฎหมาย อนึ่งการทบทวนวรรณกรรมนี้พบว่าข้อมูลทั้งหมดมาจากการศึกษาวิจัยในต่างประเทศ ซึ่งในประเทศไทยยังมีช่องว่างความรู้เกี่ยวกับกัญชาอยู่มาก การส่งเสริมงานวิจัยในประเทศจึงเป็นเรื่องที่สำคัญ ประเด็นที่ยังเป็นช่องว่างความรู้ในประเทศไทย อาทิ การพัฒนาสายพันธุ์ การสกัดสารที่มีฤทธิ์ทางยาจากกัญชา และงานวิจัยด้านเภสัชศาสตร์เกี่ยวกับประสิทธิผลและประสิทธิภาพของกัญชาในการรักษาโรคต่างๆ รวมถึงงานวิจัยที่เกินกว่าขอบเขตของระบบริการสุขภาพ เช่น งานวิจัยเชิงสังคมศาสตร์และนิติศาสตร์ ในประเด็นต่างๆที่กว้างขวางขึ้น อาทิ ความเห็นสาธารณะต่อการใช้กัญชา หรือ ความพร้อมของระบบกฎหมายที่เกี่ยวกับการควบคุมกัญชาของไทย หากประเทศไทยจะดำเนินนโยบายที่เปิดกว้างต่อการใช้กัญชา การแยกประเด็นอภิปรายเรื่องการเปิดเสรีกัญชาออกจากการใช้กัญชาทางการแพทย์จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งในการลดความสับสนในการสื่อสารกับสังคม รวมถึงรัฐไทยพึงประเมินตนเองว่ามีความสามารถในการกำกับดูแลการใช้กัญชาได้มากน้อยเพียงใด และข้อคำนึงในมิติของค่าใช้จ่ายผูกพันในการบำบัดรักษาผู้ป่วยที่เสพติดหรือมีอาการทางจิต และผลลัพธ์ต่อคุณภาพประชากรในภาพรวม