การพัฒนาประชาคมสุขภาพจังหวัดน่านในการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค

Abstract

การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคตามกลุ่มวัยต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของชุมชนท้องถิ่น จังหวัดน่านมีกลุ่มและองค์กรเครือข่ายทางสังคมที่เข้มแข็งหลากหลาย แต่ผลลัพธ์ทางสุขภาพยังไม่ได้ผลที่ดีหลายเรื่อง ดังนั้นผู้วิจัยจึงได้ศึกษาการพัฒนาประชาคมสุขภาพในการส่งเสริมสุขภาพป้องกันโรค เพื่อศึกษาสถานการณ์และปัจจัยเงื่อนไขของการดำรงความเข้มแข็งของกลุ่ม/องค์กรด้านสุขภาพ ปัจจัยที่ส่งผลต่อความสำเร็จและผลลัพธ์การนำนโยบายไปสู่การปฏิบัติในพื้นที่ ที่ประชาคมสุขภาพมีส่วนร่วม และสังเคราะห์ข้อเสนอในการพัฒนาระบบสุขภาพชุมชน โดยใช้การวิจัย Implementation Research ดำเนินการใน ๓ ระยะ ได้แก่ ๑) การศึกษาสถานการณ์กลุ่ม/องค์กร/เครือข่ายด้านสุขภาพ ๒) การปฏิบัติการ และ ๓) การประเมินผล วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยใช้การวิเคราะห์เนื้อหา ข้อมูลเชิงปริมาณใช้สถิติ อัตรา ความถี่ และร้อยละ ระยะเวลาดำเนินการ ๑ ปี ๙ เดือน (เดือนเมษายน ๒๕๕๙ – ธันวาคม ๒๕๖๐) ผลการวิจัยพบว่า จังหวัดน่านมีต้นทุนที่ดีในการจัดการสุขภาพหลากหลายโดยการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายต่างๆ ในแต่ละพื้นที่อยู่แล้ว การริเริ่มก่อตั้งกลุ่ม มีหลายรูปแบบทั้ง ๑) เริ่มจากนโยบายของหน่วยงานรัฐหรือเอกชนจากภายนอก ๒) เริ่มจากหน่วยงานหรือองค์กรภายในพื้นที่ ๓) ริเริ่มจากกลุ่มองค์กรในชุมชนเอง สำหรับปัจจัยเงื่อนไขของการดำรงความเข้มแข็งของกลุ่มและองค์กรด้านสุขภาพที่สำคัญ ได้แก่ การมีผู้นำที่เข้มแข็งเป็นที่ศรัทธายอมรับ, มีความโปร่งใส, มีกลุ่มเครือข่ายหลากหลายระดับ, มีการประสานแบบทั้งไม่เป็นทางการและเป็นทางการ, มีการประชุมสม่ำเสมอ มีความรักสามัคคีกัน, รวมกลุ่มทำกิจกรรมบนฐานวัฒนธรรมชุมชน, แลกเปลี่ยนเรียนรู้ต่อเนื่อง, มีการพัฒนาศักยภาพที่ต่อเนื่อง, มีการออมและจัดกองทุนสวัสดิการ, มีการกำหนดมาตรการชุมชน/ธรรมนูญสุขภาพตำบล, และมีการทบทวนสรุปประเมินผลร่วมกัน ซึ่งรูปแบบการพัฒนาประชาคมสุขภาพเริ่มตั้งแต่การคิดริเริ่มจากคนในชุมชนที่มีความต้องการพัฒนาหรือนโยบายภาครัฐ รวมตัวกันทบทวนศักยภาพ ข้อจำกัด กำหนดเป้าหมายการพัฒนาร่วมกัน แล้วจัดทำแผนพัฒนาต่อยอดสร้างกระบวนการเรียนรู้ที่มีอยู่เดิมให้ดียิ่งขึ้น มีการพัฒนาศักยภาพแกนนำ/อาสาสมัครให้มีองค์ความรู้ แล้วยกระดับการจัดการให้เข้มแข็ง และสั่งสมความรู้ให้เกิดการพัฒนาต่อเนื่องซ้ำๆ จนเกิดแนวปฏิบัติที่ดี กลุ่มองค์กรมีความเข้มแข็ง ด้านปัจจัยที่ส่งผลต่อความสำเร็จและผลลัพธ์การนำนโยบายไปสู่การปฏิบัติในพื้นที่ที่ประชาคมสุขภาพมีส่วนร่วมที่สำคัญ ได้แก่ การมีหลักคิดในการทำงาน, มีโครงสร้างกลุ่มองค์กรและบทบาทที่ชัดเจนขึ้น, ชุมชนมีความตระหนักในปัญหาร่วมกัน, มีผู้นำที่เข้มแข็ง, บริหารแบบมีส่วนร่วม, สร้างคนรุ่นใหม่ให้เข้ามามีส่วนร่วมเรียนรู้, ทำงานเป็นเครือข่ายเชื่อมประสานกัน, มีการประสานงานแบบไม่เป็นทางการ, มีการเรียนรู้จากกรณีตัวอย่างและการปฏิบัติการจริง, มีกลุ่มจิตอาสาและภาคีหลากหลายมีส่วนร่วมอย่างแข็งขัน, มีการสื่อสารผ่านช่องทางต่างๆที่หลากหลาย โดยเฉพาะกลุ่ม Line Facebook, ได้รับการสนับสนุนจากองค์กรที่เกี่ยวข้องที่ต่อเนื่อง และมีการติดตามประเมินผลร่วมกัน จากการวิจัยได้ข้อเสนอแนะในการดำเนินการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคนั้นควรเริ่มจากกลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขและกลุ่มผู้สูงอายุก่อน เนื่องจากเป็นกลุ่มแกนที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างสุขภาพและป้องกันโรคในทุกกลุ่มวัย โดยบุคลากรสาธารณสุขควรมีบทบาทในการเป็นโค้ชให้กับกลุ่มองค์กรชุมชนที่มีอยู่ให้เข้มแข็ง จนสามารถพึ่งตนเองได้อย่างยั่งยืน