การใช้แบบจำลองพลวัตระบบในการวางแผนบริหารจัดการกำลังคนด้านสุขภาพในระยะ 10 ปีข้างหน้า: โครงการนำร่องเขตสุขภาพที่ 2

Abstract

การปฏิรูปกำลังคนด้านสุขภาพเป็นหนึ่งในประเด็นการปฏิรูปประเทศด้านสาธารณสุขที่กำหนดเป้าหมายให้มีกำลังคนด้านสุขภาพเพียงพอต่อการให้บริการสุขภาพเพื่อให้บรรลุเป้าหมายการมีสุขภาพดีของประชาชน ดังนั้น จึงจำเป็นต้องมีการวางแผนกำลังคนที่มีประสิทธิภาพที่จะทำให้มีกำลังคนที่มีสมรรถนะสอดคล้องกับความต้องการของระบบบริการสุขภาพอย่างเพียงพอและเหมาะสมในแต่ละช่วงเวลา ซึ่งในสถานการณ์ปัจจุบันระบบสุขภาพมีความซับซ้อนและมีพลวัตสูงจากปัจจัยต่างๆ รอบด้าน ทั้งปัจจัยภายใน ระบบกำลังคนด้านสุขภาพในเรื่องการผลิตและการไหลเวียนในตลาดแรงงาน และปัจจัยภายนอก เช่น การเติบโตของเทคโนโลยี ตลอดจนระบบเศรษฐกิจของประเทศ การศึกษานี้ได้นำวิธีการวิเคราะห์พลวัตระบบ (System Dynamics) มาใช้ในการออกแบบระบบบริการในอนาคตในระยะ 10 ปีข้างหน้า ผ่านกระบวนการที่ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกภาคส่วนมีส่วนร่วม (Group Model Building) จากนั้นจึงนำมาสู่การคาดประมาณความต้องการกำลังคนในอนาคต (Workforce Modeling) ทำการศึกษาในโรงพยาบาลศูนย์ โรงพยาบาลทั่วไปและโรงพยาบาลชุมชน จำนวน 47 แห่ง ในพื้นที่เขตสุขภาพที่ 2 โดยใช้ข้อมูลปฐมภูมิ ทุติยภูมิ การสนทนากลุ่มและการสัมภาษณ์เชิงลึก โดยใช้โปรแกรมสำเร็จรูปชื่อ Stella ในการพัฒนาแบบจำลองในอนาคต การศึกษานี้ได้พัฒนาแบบจำลองพลวัตระบบรายสาขาโรคขึ้นทั้งสิ้น จำนวน 5 แบบจำลอง ตามความต้องการของคณะกรรมการเขตสุขภาพที่ 2 และความเห็นแพทย์ผู้รับผิดชอบการพัฒนาแผนระบบบริการ (Service Plan) ซึ่งประกอบด้วย แบบจำลองพลวัตระบบสาขาบริการจักษุวิทยา สาขาบริการโรคไต สาขาบริการศัลยกรรมทั่วไป สาขาบริการโรคไม่ติดต่อเรื้อรังและสาขาบริการโรคมะเร็ง สรุปผลการศึกษาสำคัญดังนี้ กลุ่มสาขาบริการจักษุวิทยาในอีก 10 ปีข้างหน้า ผู้ป่วย OPD โรคตา มีแนวโน้มจะเพิ่มเป็น 270,000 ครั้ง โดยผู้ป่วยโรคต้อกระจกจะลดลงเหลือ 135,000 ราย ในขณะที่ผู้ป่วยโรคต้อหินจะเพิ่มขึ้นเป็น 108,000 ราย เพื่อที่จะจัดบริการให้ทั่วถึงเขตสุขภาพที่ 2 จำเป็นต้องเพิ่มทรัพยากร ทั้งในเรื่องบุคลากรทางการแพทย์ รวมถึงการเพิ่มห้องผ่าตัด แต่พบว่านโยบายการจัดหน่วยผ่าตัดเคลื่อนที่และการเพิ่มเวลาการใช้ห้องผ่าตัดเป็นวิธีที่สามารถเพิ่มศักยภาพการจัดบริการที่ผู้ป่วยสามารถเข้าถึงบริการได้ กลุ่มสาขาบริการโรคไตในอีก 10 ปีข้างหน้า โดยเฉพาะผู้ที่ต้องการรับบริการ HD ที่จะเพิ่มไปจนถึงประมาณ 4,400 คน ขณะที่ผู้ที่ต้องการรับบริการ PD จะเพิ่มไปถึงประมาณ 1,700 คน แนวโน้มจำนวนผู้ป่วยโรคไตระยะ 4-5 ที่กำลังรอวันที่จะเข้าสู่ภาวะไตวายระยะสุดท้ายในอนาคต จะมีมากถึง 47,000 คน ศักยภาพของแพทย์และพยาบาลที่มีอยู่ของเขตสุขภาพที่ 2 ในปัจจุบันไม่เพียงพอต่อการให้บริการผู้ป่วยจำนวนดังกล่าว โดยเฉพาะการขาดพยาบาลเฉพาะทางโรคไตที่จำเป็นต้องเพิ่มการพัฒนาบุคลากร กลุ่มสาขาบริการศัลยกรรมทั่วไป การคาดการณ์พบว่าจำนวนผู้ป่วยศัลยกรรมทั่วไปจะมีจำนวนเพิ่มขึ้นในอีก 10 ปีข้างหน้า โดยกลุ่ม Non-Elective จะมีจำนวนเกิน 40,000 คน ขณะที่กลุ่ม Elective จะเพิ่มไปถึงประมาณ 24,000 คน ในปี 2572 และพบว่าทรัพยากรโดยเฉพาะศัลยแพทย์ในเขตสุขภาพที่ 2 ยังไม่เพียงพอในการให้บริการผู้ป่วยที่เพิ่มขึ้น กลุ่มบริการโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง คาดประมาณว่าในอีก 10 ปีข้างหน้า จะมีผู้ป่วยโรคความดันโลหิตสูงในเขตสุขภาพที่ 2 ประมาณ 2 ล้านคน ในขณะที่ผู้ป่วยโรคเบาหวานจะเพิ่มจำนวนถึง 500,000 คน ซึ่งหากมีการเพิ่มจำนวนแพทย์เวชปฏิบัติครอบครัวจะส่งผลให้เพิ่มประสิทธิภาพการรักษาตลอดจนลดภาวะแทรกซ้อนของโรคได้ กลุ่มสาขาบริการโรคมะเร็ง การศึกษานี้กำหนดขอบเขตที่โรคมะเร็งตับ พบว่าในอีก 10 ปีข้างหน้า จำนวนผู้ป่วยโรคมะเร็งตับ มีแนวโน้มจะเพิ่มมากขึ้น แต่อัตราการเสียชีวิตจะลดลงเนื่องจากระบบคัดกรองและการรักษามีประสิทธิภาพสูงขึ้น อย่างไรก็ตามทรัพยากรการดูแลผู้ป่วยกลุ่มนี้ของเขตสุขภาพที่ 2 ยังคงมีไม่เพียงพอ โดยสรุป การบริหารจัดการเพื่อรองรับความต้องการบริการสุขภาพของประชาชนที่เพิ่มจำนวนสูงขึ้น โดยการบริหารจัดการที่เหมาะสม เช่น การเพิ่มศักยภาพด้วยการเพิ่มเวลาทำงานของเครื่องมือ หรือห้องผ่าตัดโดยลดเวลาที่สูญเสีย การใช้ทรัพยากรร่วมกันแบบ Pool Resource รวมทั้งการอบรมพัฒนาบุคลากรเพื่อเพิ่มขีดความสามารถในการทำงาน เป็นต้น