การศึกษาระบาดวิทยาและการควบคุมของเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอี ที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนม ในเครือข่ายโรงพยาบาลภาคใต้ตอนล่าง

Abstract

บทนำ การติดเชื้อแบคทีเรียที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะเป็นปัญหาสำคัญในระดับชาติ โดยเฉพาะกับผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล และที่สำคัญพบว่าผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อจะมีอัตราการเสียชีวิตสูง มีระยะเวลาในการครองเตียงเพื่อรักษาเป็นเวลานาน และมีค่าใช้จ่ายสูง กลุ่มเชื้อแบคทีเรียแกรมลบที่เป็นปัญหาสำคัญ คือ เชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอี โดยเฉพาะเชื้อที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนม วัตถุประสงค์ของโครงการ ศึกษาระบาดวิทยาทางคลินิกและโมเลกุลของเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมในเครือข่ายโรงพยาบาลภาคใต้ตอนล่างและความสัมพันธ์เชิงปริภูมิกาลของเชื้อทั้งสองชนิดนี้จากสิ่งส่งตรวจทางคลินิก การตรวจคัดกรองในผู้ป่วย และการสำรวจสิ่งแวดล้อมในแต่ละโรงพยาบาลและเครือข่ายโรงพยาบาล และประเมินประสิทธิภาพของการควบคุมการติดเชื้อ ซึ่งตั้งอยู่บนพื้นฐานข้อมูลระบาดวิทยาและความสัมพันธ์เชิงปริภูมิกาลในระดับโรงพยาบาลและในเครือข่ายโรงพยาบาล วิธีการศึกษา การรวบรวมเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมจากโรงพยาบาลที่อยู่ในเครือข่ายซึ่งประกอบด้วย โรงพยาบาลสงขลานครินทร์ โรงพยาบาลศูนย์หาดใหญ่ โรงพยาบาลประจำจังหวัด สงขลา ยะลา ปัตตานี นราธิวาส พัทลุง สตูล และตรัง ตลอดจนศึกษาระบาดวิทยาทางคลินิกและโมเลกุล รวมถึงความสัมพันธ์เชิงปริภูมิกาลและใช้ระบบการควบคุมการติดเชื้อโดยอาศัยข้อมูลข้างต้น ทำการประเมินประสิทธิภาพของระบบการควบคุมการติดเชื้อโดยวัดจากปริมาณการติดเชื้อทั้งสองชนิดนั้นในโรงพยาบาลที่ทำการศึกษา ผลการศึกษา ในส่วนแรกเป็นการศึกษาระบาดวิทยาเชิงโมเลกุลและการวิเคราะห์เชิงปริภูมิกาลของการติดเชื้อและการสร้างอาณานิคม ตลอดจนการปนเปื้อนของเชื้ออซิเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมในเครือข่ายโรงพยาบาลในภาคใต้ตอนล่าง เป็นเวลา 6 เดือน ตั้งแต่เดือนกุมภาพันธ์ - เดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2562 พบว่า การกระจายตัวของเชื้อแบคทีเรียทั้ง 2 ชนิด มีความสัมพันธ์กันในทุกโรงพยาบาลในเครือข่าย โดยตรวจพบความใกล้ชิดกันในระดับโมเลกุล ซึ่งมีความเชื่อมโยงกันเชิงปริภูมิกาลและพบว่าการติดเชื้อทั้งสองชนิดนี้ก่อให้เกิดอัตราการเสียชีวิตสูงและก่อให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐศาสตร์ ซึ่งประกอบด้วย อัตราการครองเตียงเป็นระยะเวลานานและค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูง และพบว่าปัจจัยที่ส่งผลต่อการเสียชีวิตคือความรุนแรงของโรคขณะเข้ารับการรักษา ซึ่งแสดงโดย Acute Physiology And Chronic Health Evaluation II (APACHE II) score และการได้รับยาปฏิชีวนะแบบ empiric อย่างถูกต้อง นอกจากนี้ยังพบว่า การสร้างอาณานิคมของเชื้อทั้งสองชนิดนี้ในผู้ป่วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งกับผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาในหอผู้ป่วยบำบัดวิกฤต พบว่าผู้ป่วยที่มีการสร้างอาณานิคมของเชื้อทั้งสองชนิด มีอัตราการติดเชื้อแบคทีเรียดื้อยาสูงกว่าในกลุ่มผู้ป่วยที่ไม่มีการสร้างอาณานิคม และพบว่าการสร้างอาณานิคมของเชื้อทั้งสองชนิดนี้ ก่อให้เกิดผลกระทบทางเศรษฐศาสตร์ ซึ่งประกอบด้วย อัตราการครองเตียงที่เป็นระยะเวลานานและค่าใช้จ่ายค่อนข้างสูง โดยเฉพาะค่าใช้จ่ายที่ไม่ได้เกิดจากการใช้ยาปฏิชีวนะ นอกจากนี้ยังพบว่า ปัจจัยที่ก่อให้เกิดการสร้างอาณานิคมของเชื้อทั้งสองชนิดนี้คือ การใช้ยาปฏิชีวนะโดยการใช้ยาในกลุ่มเซฟาโลสปอรินและฟลูออโรควิโนโลนเป็นระยะเวลานานมากกว่า 3 วัน ในขณะที่การใช้ยาปฏิชีวนะกลุ่มคาร์บาพีเนมเพียง 1 วัน และมากกว่า 3 วัน เป็นปัจจัยเสี่ยงที่มีนัยสำคัญในการก่อให้เกิดการสร้างอาณานิคมของเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนม การศึกษาในส่วนที่สองเป็นการให้ข้อมูลต่อผู้บริหาร แพทย์และผู้เกี่ยวข้องจากข้อมูลที่ได้ในแต่ละโรงพยาบาล ในช่วงเดือน กันยายน - พฤศจิกายน พ.ศ. 2562 และทำการเก็บข้อมูลจำนวนการติดเชื้อทั้งสองชนิดนี้ ตั้งแต่เดือนมกราคม - มิถุนายน พ.ศ. 2563 พบว่า มีจำนวนผู้ป่วยที่มีมีการติดเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมลดลงอย่างมีนัยสำคัญ สรุปผลการศึกษา การควบคุมการใช้ยาปฏิชีวนะในกลุ่มคาร์บาพีเนมอย่างเป็นระบบจะช่วยลดการติดเชื้ออซีเนโตแบคเตอร์ บอมมานิไอที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนมและเอนเทอโรแบคทีเรียซีอีที่ดื้อต่อยาปฏิชีวนะคาร์บาพีเนม นอกจากนี้มาตรการในการคัดกรองผู้ป่วยก่อนเข้ารับการรักษาอาจจะเป็นมาตรการเสริมที่จำเป็น