ผลกระทบด้านสุขภาพจิตของประชาชนต่อสถานการณ์ การแพร่ระบาดเชื้อโคโรนาไวรัส (โควิด-19) เขตสุขภาพที่ 5

Abstract

การศึกษาเรื่อง ผลกระทบจากการแพร่ระบาดของเชื้อโคโรนาไวรัส (COVID-19) เขตสุขภาพที่ 5 มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเชิงลึกผลกระทบต่อสุขภาพจิตและปัจจัยที่มีผลต่อสุขภาพจิตของประชาชนในเขตสุขภาพที่ 5 จากสถานการณ์การระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 ศึกษาด้วยวิจัยเชิงคุณภาพ จากผู้ให้ข้อมูล 4 กลุ่ม ได้แก่ กลุ่มผู้ป่วย กลุ่มญาติของผู้ป่วย กลุ่มบุคลากรทางการแพทย์และกลุ่มผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ในเขตสุขภาพที่ 5 ได้แก่ กาญจนบุรี สุพรรณบุรี นครปฐม ราชบุรี สมุทรสาคร สมุทรสงคราม เพชรบุรีและประจวบคีรีขันธ์ จำนวน 183 คน ผลการศึกษา มีดังนี้ 1. ผลกระทบต่อสุขภาพจิตต่อสถานการณ์การระบาดของเชื้อไวรัสโควิด-19 กลุ่มผู้ติดเชื้อโคโรน่าไวรัส 2019 และญาติ พบว่า ด้านการรู้คิด (Cognitive) รู้สึกตกใจ กลัวและมีความเชื่อว่าเมื่อติดเชื้อโคโรน่าไวรัสแล้วจะต้องเสียชีวิต ส่วนญาติของผู้ป่วยไม่ตำหนิผู้ป่วย แต่จะให้กำลังใจและอยากใช้ชีวิตให้ถูกต้อง ด้านอารมณ์ (Emotion) ผู้ป่วยและญาติรู้สึกเครียด กังวลต่อสภาพร่างกายจิตใจของตนเอง คนในครอบครัวและสังคมรอบข้าง รู้สึกด้อยค่า ถูกสังคมรังเกียจและตีตรา ซึ่งผู้ป่วยใช้วิธีปิดช่องทางการสื่อสารเพื่อลดการรับรู้ ด้านพฤติกรรม (Behavior) ผู้ป่วยและญาติมีการปรับตัวด้วยการออกกำลังกายเพื่อให้ตนเองมีสุขภาพที่ดี ด้านความสัมพันธ์ (Relationship) พบว่า ปฏิสัมพันธ์ของคนในครอบครัวลดลง ด้านความเสี่ยงต่อการเกิดโรคทางจิตเวช ผู้ป่วยเสี่ยงต่อการเกิดโรคซึมเศร้า ญาติมีอาการนอนไม่หลับต้องรับประทานยาและรู้สึกว่าอยากตาย กลุ่มผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง พบว่า ด้านการรู้คิด (Cognitive) มีความเชื่อว่าเมื่อติดเชื้อแล้วมีโอกาสเสียชีวิต มีโรคประจำตัวแล้วติดง่ายกว่าปกติ การออกนอกบ้านจะทำให้ติดเชื้อและจะถูกรังเกียจจากสังคมรอบข้าง ด้านอารมณ์ (Emotion) รู้สึกหดหู่ ที่เห็นผู้ป่วยโควิดต้องกักตัวเป็นเหมือนคนไร้ญาติขาดมิตร อนาถา รู้สึกโกรธและตำหนิผู้ที่นำเชื้อเข้ามาในหมู่บ้านและถูกตีตราจากกลุ่มคนอื่น ด้านพฤติกรรม (Behavior) มีการปรับตัวในชีวิตประจำวัน ได้แก่ การใส่หน้ากากผ้าหรือหน้ากากอนามัย การรับประทานอาหารที่ถูกสุขลักษณะและการล้างมือ ด้านความสัมพันธ์ (Relationship) พบว่า การพบปะสังสรรค์น้อยลง ไม่สามารถไปมาหาสู่ได้ตามปกติ แต่สำหรับกับบุคลากรด้านสาธารณสุข มีความสัมพันธ์กันดี ด้านความเสี่ยงต่อการเกิดโรคทางจิตเวช กลุ่มนี้ปรับตัวได้ดีและมีพลังใจที่เข้มแข็ง แต่มีบางรายที่มีปัญหาทางจิตเวชอยู่ก่อนหน้านี้ เกิดปัญหาด้านจิตเวชเพิ่มขึ้น เช่น เครียด มีความคิดอยากฆ่าตัวตาย กลุ่มบุคลากรทางการแพทย์ ด้านการรู้คิด (Cognitive) มีความกังวล เนื่องจากเป็นโรคอุบัติใหม่ที่ระบาดรวดเร็ว รุนแรง ต้องระมัดระวังในการดูแลคนไข้และดูแลตนเองมากขึ้น รูปแบบการทำงานเปลี่ยนไป อาทิ การใส่อุปกรณ์ป้องกันที่ร้อน การทำงานในภาระที่หนักกว่าปกติและมีบุคลากรจำกัด ทำให้รู้สึกเหนื่อยล้า ด้านอารมณ์ (Emotion) รู้สึกที่ทั้งกลัว วิตกกังวล เครียด หวาดระแวง แปลกแยกจากสังคม ถูกแสดงพฤติกรรมรังเกียจ ถูกตีตราทั้งต่อตนเองและครอบครัว ด้านพฤติกรรม (Behavior) พฤติกรรมการทำงานเปลี่ยนไปต้องระมัดระวังเพิ่มขึ้น เพื่อความปลอดภัยของเจ้าหน้าที่และป้องกันการแพร่กระจายเชื้อ ด้านความสัมพันธ์ (Relationship) พบว่า ต้องแยกกันกับครอบครัว เช่น ไม่สามารถเดินทางกลับบ้านได้ แต่ยังมีความเข้าใจมีการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน จากการศึกษานี้ไม่พบประเด็นความเสี่ยงต่อการเป็นโรคทางจิตเวชในกลุ่มบุคลากรทางการแพทย์ 2. ปัจจัยที่กระทบต่อการเปลี่ยนแปลงด้านสุขภาพจิตของสถานการณ์การแพร่ระบาดโรคติดเชื้อไวรัสโควิด-19 1. ปัจจัยด้านการช่วยเหลือ ในกลุ่มผู้ติดเชื้อโคโรน่าไวรัส 2019 พบว่า การช่วยเหลือมีการแสดงออกด้วยท่าทีรังเกียจ ขาดความเป็นกันเองและมีการสื่อสารที่ไม่เหมาะสม โดยผู้ป่วยประสงค์ความช่วยเหลือ อาทิ ข้อปฏิบัติขณะต้องแยกพื้นที่เฉพาะของผู้ป่วย การปฏิบัติตนในชีวิตประจำวัน แนวทางการรักษาของแพทย์ ช่องทางการติดต่อสื่อสารกับครอบครัว ในกลุ่มญาติ ได้รับการช่วยเหลือจากคนในครอบครัว เพื่อนร่วมงาน เพื่อนบ้าน อาสาสมัครสาธารณสุข องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น ที่ให้กำลังใจกัน ทำให้มีจิตใจที่เข้มแข็งขึ้น ในกลุ่มผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ได้รับพระราชทานความช่วยเหลือจากพระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัวฯ สร้างความปลื้มปิติแก่ประชาชน รัฐบาลมีนโยบายให้เงินช่วยเหลือ ชดเชยที่ไม่สามารถประกอบอาชีพได้ มีหน่วยงานสาธารณสุข อาสาสมัครให้ความช่วยเหลือในด้านต่างๆ ในกลุ่มบุคลากรทางการแพทย์ ได้รับการช่วยเหลือจากคนในครอบครัว ผู้ว่าราชการจังหวัด นายอำเภอและองค์กรต่างๆ มีการบริจาคเครื่องป้องกันในขณะปฏิบัติหน้าที่ 2. ปัจจัยด้านสิ่งแวดล้อมทางสังคม ในกลุ่มผู้ติดเชื้อโคโรน่าไวรัส 2019 พบว่า ในสังคมชุมชนขาดความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับโรคและแนวทางการรักษา จึงหวาดระแวงและกลัวจะติดโรคและได้รับข้อมูลเกี่ยวกับการติดเชื้อผ่านสื่อออนไลน์ต่างๆ ขาดการไตร่ตรอง ในกลุ่มญาติ ได้รับท่าทีที่รังเกียจจากเพื่อนบ้าน สื่อออนไลน์ทางสังคมเป็นช่องทางของข้อมูลที่ไม่ถูกต้อง ในกลุ่มผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง พบว่า ชุมชนในสังคมยังมีความเอื้ออาทรต่อกัน โดยเฉพาะอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ที่ให้ความช่วยเหลือต่อประชาชน ให้คำแนะนำการป้องกันโรค การใช้หน้ากาก การล้างมือ แจกหน้ากากกับแอลกอฮอล์ ทำให้ประชาชนรู้สึกไม่ถูกทอดทิ้ง ในกลุ่มบุคลากรทางการแพทย์มีครอบครัวและผู้ร่วมงานที่ให้กำลังใจ มีเครือข่ายสื่อมวลชน กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) แต่ก็ยังมีประชาชนที่ยังไม่เข้าใจแสดงท่าทีรังเกียจ 3. ปัจจัยด้านการประกอบอาชีพ/เศรษฐกิจ ทั้ง 4 กลุ่ม ได้รับผลกระทบด้านรายได้ พบว่า มีรายได้ลดลง ในกลุ่มผู้ติดเชื้อโคโรน่าไวรัส 2019 และญาติถูกให้ออกจากงาน ปิดร้าน ไม่มีรายได้ 4. ปัจจัยด้านการเข้าถึงระบบบริการสุขภาพ ด้วยมาตรการรับยาที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล การรับยาทางไปรษณีย์ ในผู้ป่วยกลุ่มโรคไม่ติดต่อเรื้อรังและจัดให้มีอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) และเจ้าหน้าที่ของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล ดูแลอย่างใกล้ชิด ทำให้ได้รับยาอย่างต่อเนื่องและสะดวกมากขึ้น 5. ปัจจัยด้านการศึกษา เป็นปัจจัยทางอ้อมที่เกิดจากการเรียนหนังสือออนไลน์ของบุตรหลาน ทำให้ผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ต้องดูแลเอง จึงมีความลำบากเพิ่มขึ้น 6. ด้านกฎหมายและระเบียบ ภาครัฐหรือหน่วยงานมีความห่วงใยและเห็นคุณค่าในการทำงานของบุคลากรทางการแพทย์ด้วยการจัดให้ทำประกันภัยโควิดให้บุคลากรทางการแพทย์