ระบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุโรคเบาหวานภายหลังการระบาดของโรคติดเชื้ออุบัติใหม่ไวรัสโควิด–19 ของหน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิในเขตภาคใต้

Abstract

สถานการณ์การระบาดของโรค COVID-19 ส่งผลกระทบต่อระบบการดูแลผู้สูงอายุโรคเบาหวานในมิติสร้างเสริมสุขภาพและการป้องกันโรคตลอดจนการดูแลต่อเนื่อง การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาสถานการณ์และผลลัพธ์ของระบบการดูแลผู้สูงอายุโรคเบาหวานที่ได้รับการปรับเพื่อรองรับสถานการณ์การระบาดของโรค COVID-19 (2) พัฒนาระบบการดูแลผู้สูงอายุโรคเบาหวานหลังการระบาดของ COVID-19 ของหน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิโดยการมีส่วนร่วมของผู้เกี่ยวข้องและประเมินผล และ (3) สังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายของระบบการดูแลผู้สูงอายุโรคเบาหวานเพื่อรองรับสถานการณ์ที่มีการระบาดหรือหลังการระบาดของ COVID-19 ใช้ระเบียบวิธีวิจัยแบบผสมผสานโดยมุ่งเน้นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเชิงวิพากษ์ และเปรียบเทียบผลของระบบการดูแลสุขภาพก่อนการวิจัย ระหว่างการวิจัย และหลังสิ้นสุดการวิจัย พื้นที่วิจัยเลือกจากจังหวัดในเขตบริการสุขภาพภาคใต้ เขตสุขภาพที่ 11 และ 12 เขตสุขภาพละ 1 จังหวัด ผลการวิจัยพบว่า ในสถานการณ์ระบาดของ COVID-19 หน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิปรับช่องทางการเข้าถึงการรักษาพยาบาล ดังนี้ (1) การขยายเวลานัดผู้สูงอายุโรคเบาหวานให้ห่างกว่าเดิม ขึ้นอยู่กับความสามารถในการควบคุมระดับน้ำตาลในกระแสเลือด (2) การดูแลโรคเรื้อรังระดับชุมชนเน้นการจัดการตนเอง และ (3) การส่งยาให้ผู้สูงอายุโรคเบาหวานตามแผนการรักษาเดิมที่บ้าน การพัฒนาระบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุโรคเบาหวานหลังสถานการณ์การระบาดของโรค COVID-19 ของหน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ เป็นการปรับ 4 องค์ประกอบที่สำคัญตามแนวคิดการดูแลโรคเรื้อรัง (Chronic care model) ได้แก่ 1) ทรัพยากรชุมชน 2) ด้านกระบวนการ เป็นการพัฒนารูปแบบการจัดกลุ่มเสี่ยงและกลุ่มผู้ป่วยตามระดับความรุนแรงของโรค 3) ด้านองค์ความรู้/ทักษะ และ 4) ด้านเครื่องมือโดยดำเนินการผ่าน 3 ระบบที่สัมพันธ์กัน ได้แก่ (1) ระบบการเยี่ยมบ้านวิถีใหม่ (Assess, Analyze, Implement, Improve) ร่วมกับการใช้แอพพลิเคชั่น “ไทยชนะเบาหวาน” (2) ระบบการจัดการข้อมูลและสารสนเทศทางสุขภาพเพื่อการตัดสินใจ และ (3) ผลลัพธ์และการจัดการผลลัพธ์การประเมินผลลัพธ์ของระบบการดูแลสุขภาพผู้สูงอายุโรคเบาหวาน พบว่า 1) ค่าเฉลี่ยน้ำตาลปลายนิ้วของผู้สูงอายุโรคเบาหวานหลังการใช้ระบบลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ p-value < 0.001 เมื่อเทียบกับก่อนใช้ระบบ 2) ค่าน้ำตาลสะสมของผู้สูงอายุโรคเบาหวานภายหลังการใช้ระบบการดูแลลดลงต่ำกว่าก่อนพัฒนาระบบการดูแลอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ p-value < 0.001 และ 3) คุณภาพชีวิตโดยรวมของผู้สูงอายุโรคเบาหวานส่วนใหญ่อยู่ในระดับปานกลาง ข้อเสนอเชิงนโยบายจากผลการวิจัยครั้งนี้ ประกอบด้วย 1) การจัดการระดับต้นน้ำ หน่วยงานที่รับผิดชอบด้านสาธารณสุขในพื้นที่ร่วมพัฒนาความรอบรู้ทางสุขภาพด้านการจัดการโรคเบาหวาน มุ่งเน้นการวิเคราะห์ระดับความรุนแรงทางคลินิก และการตัดสินใจในการให้บริการสุขภาพอย่างมีส่วนร่วมและการป้องกันโรค COVID-19 ของผู้ป่วยและผู้ดูแล โดยใช้ตัวแบบ 2AI การเยี่ยมบ้านวิถีใหม่ 2) การจัดการระดับกลางน้ำ หน่วยงานระดับนโยบายในจังหวัดและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ควรดำเนินการสนับสนุนให้มีบุคลากรที่มีความสามารถในการดูแลระบบข้อมูลสารสนเทศทางสุขภาพที่ครอบคลุมสมรรถนะทั้งด้าน Software และ Peopleware และการเข้าถึง WIFI ในขณะเยี่ยมบ้าน 3) การจัดการระดับปลายน้ำ หน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ ควรติดตาม ประเมินผลผลลัพธ์ทางคลินิกในผู้สูงอายุโรคเบาหวานครอบคลุมด้านความรุนแรงของอาการทางคลินิก คุณภาพชีวิต และวางแผนพัฒนาอย่างต่อเนื่อง