โมเดลการใช้ชีวิตปกติรูปแบบใหม่ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาตอนปลายต่อการระบาดของโรค COVID-19 ด้วยการจัดการโดยใช้โรงเรียนเป็นฐานในพื้นที่จังหวัดภาคใต้ตอนบน

Abstract

งานวิจัยโมเดลการใช้ชีวิตปกติรูปแบบใหม่ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาตอนปลายต่อการระบาดของโรค COVID-19 ด้วยการจัดการโดยใช้โรงเรียนเป็นฐานในพื้นที่จังหวัดภาคใต้ตอนบน มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ประเมินสถานการณ์ ประสบการณ์การปรับตัวในการใช้ชีวิตปกติรูปแบบใหม่ในการระบาดของโรค COVID-19 2) พัฒนาและประเมินผลโมเดลการใช้ชีวิตปกติรูปแบบใหม่ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาตอนปลายต่อการระบาดของโรค COVID-19 ด้วยการจัดการโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน และ 3) ถ่ายทอดโมเดลการใช้ชีวิตปกติรูปแบบใหม่ของนักเรียนชั้นประถมศึกษาตอนปลายต่อการระบาดของโรค COVID-19 ด้วยการจัดการโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน รูปแบบการวิจัยใช้วิธีวิจัยแบบผสมวิธี (Mixed method) ทั้งการวิจัยเชิงปริมาณและคุณภาพ เริ่มดำเนินโครงการตั้งแต่วันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ. 2564-31 พฤษภาคม พ.ศ. 2565 ดำเนินการศึกษาวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) ร่วมกับการเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงคุณภาพ โดยการสนทนากลุ่ม แบ่งการดำเนินการเป็น 3 ระยะ โดยใช้พื้นที่สถานศึกษาตัวแทนของโรงเรียนประถมศึกษาตอนปลายในจังหวัดภาคใต้ตอนบนรวม 7 จังหวัด จังหวัดละ 1 แห่ง โดยใช้เกณฑ์คัดเลือกจากโรงเรียนประถมศึกษาในสังกัดสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) หรือเทศบาลที่สมัครเข้าร่วมตามบริบทและขนาดโรงเรียน โรงเรียนระดับจังหวัด เป็นโรงเรียนขนาดใหญ่และเปิดสอนตั้งแต่อนุบาลจนถึงประถมศึกษาตอนปลายใน 7 จังหวัดภาคใต้ตอนบนของประเทศไทย จากเกณฑ์ข้างต้นโรงเรียนที่เข้าร่วม 7 แห่ง ได้แก่ อนุบาลจังหวัดพังงา อนุบาลจังหวัดระนอง อนุบาลจังหวัดชุมพร อนุบาลจังหวัดกระบี่ อนุบาลจังหวัดภูเก็ต อนุบาลจังหวัดสุราษฎร์ธานี และโรงเรียนนานาชาติเทศบาลนคร นครศรีธรรมราช กลุ่มประชากรและกลุ่มตัวอย่างที่ศึกษาเป็นนักเรียนระดับประถมศึกษาในชั้นปีที่ 4-6 จำนวน 4,635 คน และครูในโรงเรียน จำนวน 712 คน รวมทั้งสิ้น 5,347 คน ส่วนการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ โดยการสนทนากลุ่มกับครูและผู้เกี่ยวข้องกับนักเรียนและโรงเรียน ได้แก่ ผู้ปกครอง องค์การบริหารส่วนตำบล เจ้าหน้าที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ รวม 15 คนต่อโรงเรียน คำนวณกลุ่มตัวอย่างโดยใช้สูตร Krejcie & Morgan ได้จำนวน 1530/235 ราย ใช้วิธีการสุ่มตัวอย่างแบบง่าย รวมจำนวน 1,765 คน ผลการศึกษาระยะที่ 1 พบว่า นักเรียนส่วนใหญ่เป็นเพศหญิง ร้อยละ 54.5 อายุ 11 ปี ร้อยละ 29.28 กำลังศึกษาอยู่ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ร้อยละ 36.4 ภาพรวมการเตรียมความพร้อมการจัดการตามมาตรการ DMHT-RC (เว้นระยะห่าง (Distancing) สวมหน้ากาก (Mask Wearing) ล้างมือ (Hand washing) คัดกรองวัดไข้ (Testing) ลดการแออัด (Reducing) ทำความสะอาด (Cleaning)) ต่อการระบาดของโรค COVID-19 อยู่ในระดับสูงในทุกองค์ประกอบ ร้อยละ 74.0 ความรอบรู้ด้านสุขภาพของนักเรียน ร้อยละ 75.5 นักเรียนมีความรอบรู้ด้านสุขภาพเฉลี่ยทั้ง 6 องค์ประกอบ ซึ่งอยู่ในระดับค่อนข้างสูง ร้อยละ 60-80 ครูมีค่าเฉลี่ยคะแนนความรอบรู้ด้านสุขภาพความรู้ ความเข้าใจ มีภาพรวมอยู่ในระดับถูกต้องที่สุด (ค่าเฉลี่ย 4.97, SD = 0.86) นักเรียนมีการปฏิบัติตัวต่อการระบาดของโรค COVID-19 อยู่ในระดับสูง (Mean = 93.24, S D= 15.41) ในระยะที่ 2 กิจกรรมพัฒนาโรงเรียนต้นแบบโดยการประชุมเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม จำนวน 10 ชั่วโมง รวมเวลาดำเนินการ 2 วัน ซึ่งโรงเรียนนานาชาติเทศบาลนคร นครศรีธรรมราช อาสาเข้าร่วม มีนักเรียน ป.4-6 จำนวน 330 คน ผู้บริหารและครู 49 คน เพื่อพัฒนาโมเดลการจัดการป้องกันควบคุมการระบาด COVID-19 สู่วิถีปกติใหม่ โดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน พบว่า เกิดรูปแบบการพัฒนา 3 รูปแบบ คือ แบบพัฒนาเต็มรูปแบบ กึ่งเต็มรูปแบบ และแบบมาตรฐาน ที่มีการให้ความรู้โดยใช้โปรแกรม 4 องค์ประกอบ ได้แก่ การบริหารจัดการโรงเรียน (School management) การพัฒนาโรงเรียนรอบรู้ (Health Literate School: HLS) การจัดการสิ่งแวดล้อมและความปลอดภัยในโรงเรียน (Environmental health and safety) และการจัดการแบบมีส่วนร่วมอย่างสร้างสรรค์ (Participation and Partnerships) ได้ผลลัพธ์ คือ คู่มือ นโยบาย มาตรการ แผนเผชิญเหตุของโรงเรียน ในรูปสื่ออิเล็กทรอนิกส์ โปสเตอร์ E book โดยพบว่า ในระยะที่ 2 โรงเรียนที่พัฒนาโปรแกรมความรอบรู้มีประสิทธิผลของโปรแกรมโดยมีคะแนนเฉลี่ยเปรียบเทียบระหว่างกลุ่มแตกต่างสูงกว่า อีก 2 รูปแบบอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ มีคะแนนเฉลี่ยความรอบรู้ และพฤติกรรมการป้องกันโรคโควิด-19 หลังการอบรมโดยใช้โปรแกรมโรงเรียนรอบรู้ฯ สูงกว่าก่อนการให้โปรแกรมอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ในระยะที่ 3 จากผลการศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อความพร้อมการกลับมาเปิดเรียนของโรงเรียนโดยใช้สถิติ Binary logistic regression พบว่า ปัจจัยที่ส่งผลต่อการกลับมาเปิดโรงเรียนของโรงเรียนระดับประถมศึกษามากที่สุด คือ การจัดการสภาพแวดล้อมภายในโรงเรียน โดยโรงเรียนที่มีการจัดการสภาพแวดล้อมที่ดีกว่า จะมีโอกาสในการกลับมาเปิดโรงเรียนได้อีกครั้งมากกว่าโรงเรียนที่จัดการสภาพแวดล้อมได้ไม่ดี ถึง 2 เท่า (B = 2.047, CI = 1.428-2.934, P-value = .000) ผลการศึกษาเชิงคุณภาพ พบว่าภายใต้ข้อกำหนดธีม (Theme) วิถีชีวิตปกติใหม่ (New Normal); การสื่อสารความเสี่ยง (Communication); ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและภาคีเครือข่าย (Stakeholder and Networks); การป้องกันและการควบคุมโรค (Caution and Control); โรงเรียนรอบรู้ (Health Literate School); มาตรการตอบโต้เผชิญเหตุ (Operating); การจัดการองค์กร (Organizational practice); และนโยบาย มาตรการ (Legislation) ซึ่งสามารถนำโปรแกรมพัฒนาทั้ง 3 รูปแบบไปประยุกต์ในโรงเรียนตามแต่บริบทของโรงเรียนได้อย่างหลากหลายและสร้างความยั่งยืน โดยการใช้การพัฒนาแบบมีส่วนร่วมใน 4 องค์ประกอบสำคัญในการลดผลกระทบด้านลบที่อาจเกิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงจากสถานการณ์โรคติดต่อในอนาคต สรุปผลการวิจัย รูปแบบการจัดการโรงเรียนในรูปแบบที่ 1 ซึ่งเป็นโปแกรมโรงเรียนรอบรู้เรียนรู้อยู่กับโรคโควิด-19 มีประสิทธิภาพสูงสุด รูปแบบที่ 2 คือ แบบกึ่งเต็มรูปแบบ โดยโรงเรียนมีเอกสารวัสดุและเครื่องมือครบถ้วนและให้นักเรียนเข้าถึงด้วยตนเอง มีประสิทธิภาพรองลงมา เมื่อเปรียบเทียบกับรูปแบบที่ 3 คือ รูปแบบมาตรฐาน ข้อเสนอแนะเชิงนโยบาย ผู้บริหารโรงเรียนและผู้เกี่ยวข้อง ควรนำแนวคิดทั้ง 4 องค์ประกอบ ได้แก่ 1) ด้านการใช้นโยบายมาตรการการจัดการในโรงเรียน 2) ด้านการพัฒนาความรอบรู้ด้านสุขภาพ 3) ด้านการจัดการสิ่งแวดล้อมและความปลอดภัยในโรงเรียน และ 4) ด้านการสร้างการมีส่วนร่วมกับภาคีเครือข่าย นำไปปรับปรุงลดช่องว่างด้านการมีระบบข้อมูลสำรวจความพร้อมด้านการเรียนรู้ ข้อมูลเชิงพื้นที่เพื่อการพัฒนาการศึกษา เพื่อจัดเตรียมโครงสร้างพื้นฐาน การเข้าถึงเทคโนโลยี ทั้งภาพรวมและเป็นรายพื้นที่ เพื่อพัฒนารูปแบบการดูแลป้องกันเพื่อให้เกิดความปลอดภัยและสุขอนามัย การเฝ้าระวังในภาพรวมและในระดับพื้นที่โรงเรียนและจากผลการวิจัยเรื่องปัจจัยแห่งความสำเร็จในการเตรียมความพร้อมของโรงเรียนในสถานการณ์วิกฤติ คือ การจัดการปัจจัยสิ่งแวดล้อมให้สะอาดปลอดภัยเอื้อต่อการมีสุขภาพที่ดีและป้องกันการแพร่กระจายเชื้อในโรงเรียนได้