การพัฒนาข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและวิเคราะห์สถานการณ์การจัดการเรียนการสอน การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคสำหรับเด็กประถมศึกษา และสุขภาวะของครอบครัว ในช่วงการระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย

Abstract

การวิจัยนี้จัดทำขึ้นเพื่อพัฒนาข้อเสนอแนะเชิงนโยบายและวิเคราะห์สถานการณ์การจัดการเรียนการสอน การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคสำหรับเด็กประถมศึกษา และสุขภาวะของครอบครัวในช่วงการระบาดของโควิด-19 ในประเทศไทย โดยมุ่งหวังว่าการศึกษานี้จะเป็นพื้นฐานต่อการตัดสินใจเชิงนโยบาย เพื่อการปรับปรุงกระบวนการจัดการเรียนการสอน การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคสำหรับเด็กประถมศึกษา รวมถึงการสร้างเสริมสุขภาวะของครอบครัว โดยใช้บทเรียนจากการที่ต้องเผชิญกับความยากลำบากในการดำเนินชีวิต เนื่องจากต้องปรับเปลี่ยนวิธีการใช้ชีวิตและการเรียนการสอนแบบปกติ เป็นการเรียนการสอนแบบออนไลน์ เพื่อป้องกันการแพร่กระจายและการติดเชื้อโรคโควิด-19 ซึ่งจะส่งผลให้มีการเตรียมพร้อมที่ดีต่อสถานการณ์โรคระบาดอื่นๆ ที่อาจมีขึ้นในอนาคต การศึกษานี้ใช้วิธีวิจัยแบบผสมวิธีคู่ขนาน (parallel mixed method design) ระหว่างเดือนธันวาคม พ.ศ. 2564 - เดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2565 ซึ่งประกอบด้วย 1) การศึกษาเชิงปริมาณ ซึ่งเก็บข้อมูลโดยใช้แบบสอบถามผู้ปกครองเด็กประถมศึกษาที่กำลังศึกษาในโรงเรียน ที่ตั้งอยู่ใน 5 จังหวัด (รัฐ 1 แห่ง, เอกชน 1 แห่ง) ในแต่ละภาคของประเทศ ได้แก่ กรุงเทพฯ เชียงราย อุดรธานี ชลบุรีและสงขลา รวม 10 โรงเรียน ซึ่งมีผู้ปกครองที่ตอบแบบสอบถามทั้งสิ้น จำนวน 701 คน (แบบกระดาษ จำนวน 231 คน, แบบออนไลน์ จำนวน 470 คน) 2) การศึกษาเชิงคุณภาพโดยการทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวข้องทั้งในและต่างประเทศ การสัมภาษณ์เชิงลึกแบบรายบุคคลและรายกลุ่ม โดยการเลือกแบบเจาะจงในผู้เกี่ยวข้องทั้งสิ้น จำนวน 56 คน ผลจากการศึกษา พบว่า เด็กประถมศึกษา ผู้ปกครอง และครอบครัวได้รับผลกระทบจากการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 จากการที่ต้องกักตัวอยู่ที่บ้านและเรียนทางไกลเป็นหลัก โดยเป็นผลกระทบด้านลบเป็นส่วนใหญ่ทั้งต่อสุขภาพกาย สุขภาพจิตของเด็กและผู้ปกครอง รวมไปถึงสุขภาวะครอบครัวโดยรวม และนอกจากนี้ยังมีผลกระทบด้านลบต่อการเรียนรู้ของเด็กที่ไม่สามารถเรียนรู้ได้อย่างเต็มที่เท่ากับการเรียนการสอนที่โรงเรียน อย่างไรก็ตาม มีผลกระทบในเชิงบวกอยู่บ้างในแง่ของการส่งเสริมความสัมพันธ์ใกล้ชิดของคนในครอบครัวที่ต้องใช้เวลาอยู่ด้วยกันมากขึ้น และการที่พ่อแม่ต้องให้ความช่วยเหลือเด็กในการเรียนที่บ้าน การที่พ่อแม่ผู้ปกครองมีการติดต่อประสานงานกับครูมากขึ้น และการที่ครูทุกคนต้องปรับตัวเรียนรู้ช่วยเหลือกันในเรื่องการใช้ดิจิทัลเทคโนโลยีเพื่อการจัดการเรียนการสอนออนไลน์ เป็นต้น จากบทเรียนของการรับมือกับโรคโควิด-19 เพื่อให้ประเทศไทยตอบโต้สถานการณ์ฉุกเฉินในอนาคตได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น จึงมีข้อเสนอแนะเชิงนโยบายด้านการศึกษา ดังนี้ 1. ในภาวะฉุกเฉินด้านสาธารณสุข การปรับรูปแบบการเรียนการสอนเป็นแบบทางไกลโดยเน้นรูปแบบแบบประสานเวลาที่ผู้เรียนและผู้สอนมีปฏิสัมพันธ์ในช่วงเวลาเดียวกัน เป็นนโยบายทางเลือกที่ดีในการแก้ปัญหาระยะสั้น แต่ในระยะยาว การทำให้เด็กสามารถกลับเข้าไปเรียนที่โรงเรียนได้อย่างปลอดภัยและรวดเร็วที่สุดเป็นนโยบายที่เหมาะสม 2. กระทรวงศึกษาธิการควรจัดสิ่งสนับสนุนเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการเรียนการสอนให้มากขึ้น และเพิ่มสาระการเรียนรู้เฉพาะที่เกี่ยวข้องกับโรคติดเชื้อหรือโรคอุบัติใหม่ต่างๆ เพื่อให้เด็กนักเรียนมีความรู้และความตื่นตัวกับโรคระบาดซึ่งอาจเกิดขึ้นได้อีกในอนาคต ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายด้านการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค มีดังนี้ 1. กระทรวงสาธารณสุขควรมีนโยบายแนวทางปฏิบัติที่เกี่ยวข้องกับการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อและการสื่อสารที่ชัดเจนและทันต่อเหตุการณ์ มีการกระจายอำนาจและทรัพยากรลงไปในระดับพื้นที่ 2. กระทรวงสาธารณสุขควรร่วมกับกระทรวงศึกษาธิการ ภาคีเครือข่ายอื่นๆ ในการส่งเสริมสุขภาพเชิงรุกให้ความสำคัญและประสานความร่วมมือกันในการช่วยเหลือสนับสนุนครอบครัวเด็กประถมศึกษา รวมถึงการช่วยเหลือแก้ไขปัญหาที่เกี่ยวข้องกับการเรียนการสอนและการติดตามภาวะสุขภาพกาย สุขภาพจิตของทั้งเด็กและผู้ปกครอง และการช่วยเหลือให้คำปรึกษา โดยเฉพาะในเด็กและผู้ปกครองกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้ปกครองที่ต้องเลี้ยงลูกคนเดียวหรือผู้ปกครองที่ดื่มสุรา 3. กระทรวงศึกษาธิการควรกำหนดให้มีครูอนามัยประจำทุกโรงเรียนและร่วมมือกับกระทรวงสาธารณสุขในการกำหนดคุณสมบัติและการฝึกอบรมที่ควรมีแก่ครูอนามัยทุกคน 4. ในระยะพื้นฟูหรือภายหลังการระบาดของโรคติดเชื้อ กรมอนามัยและกรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ควรมีการทำงานร่วมกันเป็นทีมสหสาขา เพื่อติดตามแก้ไขปัญหาสุขภาพที่เกิดขึ้นในช่วงที่มีการแพร่ระบาด นอกจากนี้ การศึกษานี้ยังมีข้อเสนอแนะในภาพรวมทั้งในด้านการศึกษาและการส่งเสริมสุขภาพ คือ การทำงานเป็นเครือข่ายที่เข้มแข็งร่วมกันอย่างต่อเนื่องทั้งในระดับกระทรวง ระดับภูมิภาคและระดับท้องถิ่น ทั้งนี้ เนื่องจากหน่วยงานและองค์กรที่เกี่ยวข้องกับเรื่องดังกล่าว มีทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ประชาสังคมและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น อีกทั้งยังมีกระทรวงอื่นๆ อาทิ กระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ซึ่งเกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิและสวัสดิการแก่เด็กและครอบครัว เป็นต้น