แนวทางและความเป็นไปได้ในการถ่ายโอนบริการด้านยาจากโรงพยาบาลสู่ร้านยาชุมชน

Abstract

ในปัจจุบันปัญหาความแออัดของโรงพยาบาลใหญ่เริ่มมีความรุนแรงมากยิ่งขึ้น แนวทางหนึ่งในการแก้ปัญหาความแออัดของโรงพยาบาล คือ การเปิดบริการรับยาต่อเนื่องจากร้านยาคุณภาพนอกโรงพยาบาล และจากสถานการณ์การระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 (COVID-19) จึงจำเป็นต้องมีการลดการไปโรงพยาบาลในผู้ป่วยที่ไม่มีความเร่งด่วน เพื่อลดความแออัดของโรงพยาบาล ลดการรับและแพร่เชื้อของผู้ป่วยในโรงพยาบาล ซึ่งเป็นการเตรียมความพร้อมของทรัพยากรต่างๆ ให้พร้อมรับสถานการณ์การระบาดที่อาจรุนแรงขึ้น ดังนั้น เพื่อให้การดำเนินงานของนโยบายลดความแออัดในโรงพยาบาลสามารถดำเนินงานและมีแนวทางในการปรับตัวต่อความท้าทายที่เกิดขึ้น การวิจัยนี้จะเป็นส่วนสนับสนุนให้การดำเนินงานของโครงการสามารถบรรลุวัตถุประสงค์ในการลดความแออัดในโรงพยาบาลและตอบสนองต่อความต้องการของผู้รับบริการได้เพิ่มขึ้นต่อไป โครงการวิจัยเรื่อง “แนวทางและความเป็นไปได้ในการถ่ายโอนบริการด้านยาจากโรงพยาบาล สู่ร้านยาชุมชน” มีผลการศึกษาสรุปดังนี้ ความต้องการของประชาชนจากการให้บริการของร้านยา จากการสำรวจประชาชนหรือผู้ใช้บริการทั้งสิ้นจำนวน 255 ราย ในพื้นที่กรุงเทพฯ และปริมณฑล พบว่า กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่ประสบปัญหาความแออัดในโรงพยาบาล โดยร้อยละ 84.30 พบปัญหาในการรอพบแพทย์นาน และร้อยละ 74.10 พบปัญหาในการรอรับยานาน สำหรับพฤติกรรมในการใช้บริการร้านยาส่วนใหญ่ไปร้านยา 2-3 เดือนต่อครั้ง และไปร้านยาที่ใกล้บ้าน/ใกล้ที่ทำงานเป็นสำคัญ สำหรับความต้องการได้รับบริการเพิ่มเติมจากร้านยา พบว่า บริการที่มีความต้องการสูงสุด ได้แก่ การตรวจคัดกรองและรักษาโรคเบื้องต้น รองลงมาได้แก่ การเติมยาสำหรับโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง การดูแลฉุกเฉินในด้านต่างๆ เกี่ยวกับยาและการฉีดวัคซีน นอกจากนี้ ผู้ใช้บริการกว่าร้อยละ 80 มีความต้องการเข้าร่วมโครงการลดความแออัดของโรงพยาบาล แต่ทว่าโครงการฯ ยังเป็นที่รับรู้ค่อนข้างน้อยเนื่องจากผู้ใช้บริการเกือบร้อยละ 75 ไม่ทราบถึงรายละเอียดของโครงการฯ การขยายบริการด้านยาของร้านยาและต้นทุนที่เกิดขึ้น โดยการสัมภาษณ์เชิงลึก (1) เภสัชกรเจ้าของร้านยาชุมชน จำนวน 70 ร้าน (2) เครือข่ายองค์กรที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ สภาเภสัชกรรม สมาคมร้านยาและสมาคมเภสัชกรรมชุมชน รวมไปถึง (3) เจ้าหน้าที่และผู้บริหารโรงพยาบาลที่เข้าร่วมโครงการฯ จำนวน 24 ราย ผลการศึกษาพบว่า ทั้ง 3 ภาคส่วน มีความเห็นตรงกันว่า บริการที่ร้านยาสามารถถ่ายโอนจากโรงพยาบาลมาสู่ร้านยาในชุมชน มีทั้งหมด 8 บริการ คือ 1) การวัดความดัน 2) การวัดระดับน้ำตาลในเลือด 3) การจัดส่งยาถึงบ้าน 4) การให้คำปรึกษาเกี่ยวกับยาและดูแลการจัดยาให้เหมาะสมกับคนไข้ 5) การอธิบายผลข้างเคียงของยาและการติดตามอาการไม่พึงประสงค์ของยา 6) การให้คำปรึกษาผ่านอีเมล/โทรศัพท์/ช่องทางอื่นๆ 7) การตรวจคัดกรองและรักษาโรคเบื้องต้น และ 8) การเติมยาสำหรับโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง สำหรับการถ่ายโอนบริการดังกล่าว ร้านยาทุกร้านเห็นตรงกันว่าต้นทุนที่เพิ่มขึ้นมีไม่มากนักและเป็นต้นทุนผันแปรทั้งหมด โดยต้นทุนที่เพิ่มขึ้น คือ ต้นทุนค่าเสียโอกาส (Opportunity Cost) อยู่ในช่วง 822–1,378 บาทต่อวัน หรือ 24,660–41,340 บาทต่อเดือน ข้อเสนอแนะในการขยายบริการด้านยาสู่ร้านยาชุมชน มีดังนี้ รูปแบบในการให้บริการร้านยาชุมชนควรขยายบริการโดยทำหน้าที่เป็น “หน่วยคัดกรองและให้คำปรึกษาเบื้องต้นในการรักษาภายใต้การดูแลของโรงพยาบาลแม่ข่าย” โดยการเพิ่มเติมบริการทั้ง 8 บริการไปยังร้านยาชุมชน แต่ควรเน้นบริการที่สำคัญ ได้แก่ การคัดกรองและรักษาโรคเบื้องต้น การเติมยาสำหรับโรคไม่ติดต่อเรื้อรังและการให้คำปรึกษาเกี่ยวกับเรื่องยาและดูแลการจัดยาให้เหมาะสมกับคนไข้เพิ่มเติมจากบริการเดิมที่ให้บริการอยู่ อย่างไรก็ตาม การขยายบริการด้านยาดังกล่าวก่อให้เกิดต้นทุนค่าเสียโอกาสแก่ร้านยา ดังนั้น ภาครัฐควรต้องสนับสนุนงบประมาณในส่วนนี้แก่ร้านยาชุมชนที่เข้าร่วมบริการเป็นมูลค่า 24,660–41,340 บาทต่อเดือน หรือสนับสนุนค่าเสียเวลาในการให้คำปรึกษาและให้บริการประมาณ 187.50–312.50 บาทต่อคนต่อครั้ง