การออกแบบและเตรียมชุมชนในการพัฒนาระบบสร้างเสริมสุขภาพด้านจิตสังคมโดยใช้โรงเรียนเป็นฐาน ด้วยมาตรการเพื่อนช่วยเพื่อน และละครประยุกต์ เพื่อสร้างการเรียนรู้และเสริมพลัง

Abstract

โครงการนี้เป็นการวิจัยพัฒนาต่อเนื่องของการพัฒนาเชิงระบบที่เพิ่มการเข้าถึงการบำบัดฟื้นฟูเยาวชนในโรงเรียนที่ใช้สารเสพติด ซึ่งการวิจัยพัฒนาในระยะแรกชี้ว่าการใช้แนวทางสร้างเสริมสุขภาพและการฟื้นฟูสมรรถนะด้านจิตสังคมที่ใช้โรงเรียนเป็นฐาน ด้วยมาตรการการปรับเปลี่ยนความคิดและพฤติกรรม ร่วมกับการสื่อสารเพื่อสร้างแรงจูงใจ มีความเป็นไปได้และมีแนวโน้มของความสำเร็จ แต่การทดลองดำเนินการในโรงเรียนอย่างเป็นระบบกลับพบความยากลำบาก ที่จะก้าวข้ามวิถีการสื่อสารและการเรียนรู้ในโรงเรียนแบบเดิมๆ อันเป็นข้อจำกัดของทั้งครูและนักเรียน ซึ่งต้องการวิธีคิด มุมมองและทางเลือกเชิงบวกสำหรับการสื่อสารและเรียนรู้เพื่อการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม โครงการนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะออกแบบหรือหาแนวทางพัฒนาศักยภาพครูแกนนำในโรงเรียนที่สนใจขับเคลื่อนการพัฒนาระบบสร้างเสริมสุขภาพด้านจิตสังคม ด้วยการนำแนวคิดศาสตร์ละครประยุกต์มาใช้ออกแบบกิจกรรมการเรียนรู้ ควบคู่ไปกับการพัฒนาหลักสูตรพัฒนาสมรรถนะนักเรียนแกนนำ ในการทำบทบาทเพื่อนช่วยเพื่อน และประมวลผลการใช้ศาสตร์ละครประยุกต์ในการเพิ่มความสร้างสรรค์และเสริมพลังการเรียนรู้ ซึ่งใช้กระบวนการวิจัยพัฒนาอย่างมีส่วนร่วมกับบุคลากรสาธารณสุข จำนวน 5 คน จากคลินิกสุขภาพวัยรุ่นของโรงพยาบาลจังหวัด ครูแกนนำ จำนวน 5 คน ร่วมกับนักเรียนแกนนำ จำนวน 5 คน จากโรงเรียนขนาดกลาง จำนวน 1 แห่ง และโรงเรียนขนาดใหญ่ จำนวน 1 แห่ง ในพื้นที่ที่ดำเนินการวิจัยพัฒนาระยะแรกร่วมกันมาแล้ว ผลการศึกษาพบว่า แนวทางการพัฒนาศักยภาพครูและนักเรียนแกนนำ ควรปรับกระบวนการเป็น 2 ขั้นตอน ดังนี้ 1) พัฒนาทักษะการใช้เทคนิคละครประยุกต์ให้ครูและนักเรียนแกนนำไปพร้อมกัน เพื่อให้ได้เครื่องมือการเรียนรู้ใหม่ๆ ที่สามารถนำไปใช้ออกแบบกระบวนการเรียนรู้ของกิจกรรมหรือโปรแกรมสร้างเสริมสุขภาพในโรงเรียน 2) พัฒนาแกนนำนักเรียนต่อยอด เพื่อให้ทำบทบาทเพื่อนช่วยเพื่อน ด้วยการฝึกทักษะออกแบบกิจกรรมและการสร้างพื้นที่เรียนรู้ โดยใช้เครื่องมือละครประยุกต์ที่ได้เรียนรู้มาแล้ว ทั้งนี้ มีครูแกนนำเป็นผู้ให้การสนับสนุน โดยสามารถเพิ่มจำนวนนักเรียนแกนนำใหม่ได้ประมาณ 3-4 เท่าตัวของแกนนำนักเรียนที่อบรมพร้อมครูแกนนำมาแล้ว ซึ่งแต่ละขั้นตอนจะใช้เวลาประมาณ 3 วัน แนวทางการพัฒนาครูและนักเรียนแกนนำในโรงเรียนที่พัฒนาขึ้นนี้ ชี้ให้เห็นว่าเทคนิคต่างๆ ของศาสตร์ละครประยุกต์ ช่วยให้การสื่อสารเรื่องราวที่ซับซ้อนและพูดออกมาได้ยากเป็นไปได้มากขึ้น ช่วยทำให้บรรยากาศการเรียนรู้ผ่อนคลายและผู้เรียนสนุกสนานไปกับการเรียนรู้ ให้ความรู้สึกปลอดภัย ซึ่งเปิดโอกาสให้ทุกคนมีส่วนร่วมได้มากขึ้น ทั้งนี้ สามารถใช้ร่วมกับแนวคิดและทักษะการปรับเปลี่ยนความคิดและพฤติกรรม และการสื่อสารเพื่อสร้างแรงจูงใจได้อย่างสอดคล้องกลมกลืน นอกจากนั้น การสร้างการเรียนรู้เชิงทดลองในลักษณะการสร้างห้องเรียนจำลอง ช่วยทำให้ครูและนักเรียนแกนนำมีประสบการณ์ที่เป็นรูปธรรมของการออกแบบกระบวนการเรียนรู้ใหม่ๆ และมีจินตนาการในการพัฒนาระบบสร้างเสริมสุขภาพด้านจิตสังคมในโรงเรียนอย่างสร้างสรรค์เพิ่มขึ้น