การสังเคราะห์ข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อการส่งเสริม และพัฒนาระบบการเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ของประเทศไทย

Abstract

การวิจัยนี้มีเป้าหมายเพื่อจัดทำข้อเสนอแนะเชิงนโยบายเพื่อส่งเสริมและพัฒนาระบบการเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ของประเทศ ในระยะ 10 ปี จากการคาดการณ์เชิงกลยุทธ์ (Strategic foresight) เพื่อให้เกิดความมั่นคงทางสุขภาพของประชาชน และเกิดความยั่งยืนทางด้านการเงิน (financial sustainability) และความยั่งยืนเชิงระบบ (institutional sustainability) ซึ่งเป็นเป้าหมายสูงสุด ผลผลิตที่ได้จากการวิจัยประกอบด้วย (1) แนวทางการดำเนินการที่เกี่ยวข้องกับการส่งเสริมการเข้าถึงผลิตภัณฑ์อาหารเพื่อวัตถุประสงค์พิเศษทางการแพทย์ (Foods for specific medical purpose; FSMP) ของประเทศ จากบทเรียนการบริหารจัดการ FSMP ทั้งในและต่างประเทศโดยการทบทวนเอกสารที่เกี่ยวข้อง และการทบทวนวรรณกรรมแบบกำหนดขอบเขต (Scoping review) (2) ฉันทมติของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญในการให้ความเห็นข้อตกลงเชิงกลุ่มโดยใช้เดลฟายเทคนิคแบบปรับปรุง (Modified Delphi Technique) ผ่านการประชุม Think tank ผู้ทรงคุณวุฒิ เพื่อให้ได้บทสรุปการใช้คำนิยาม และประเภทของ FSMP ของประเทศไทย ที่มีความสอดคล้อง และจำเพาะกับความผิดปกติหรือโรค ภายใต้ข้อบ่งชี้ (Indication) และภาวะ (Condition) ของผู้ป่วยตามแนวทางการวินิจฉัยของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ สำหรับเป็นข้อมูลนำเข้าในการพิจารณาทบทวนชุดสิทธิประโยชน์ (benefit package) ของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) จึงเป็นที่มาของการใช้คำว่า “อาหารเพื่อวัตถุประสงค์เฉพาะทางการแพทย์ ซึ่งตรงกับภาษาอังกฤษว่า Food for Specific Medical Purpose (FSMP)” (3) ผลการวิเคราะห์ ปัจจัยขับเคลื่อนหลัก (Key drivers) ซึ่งเป็นจุดคานงัดสำคัญในการส่งเสริมการเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ ตามกรอบการวิเคราะห์สภาพแวดล้อม ซึ่งประกอบด้วยกรอบสังคม เทคโนโลยี เศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม กฎหมายและนโยบาย และค่านิยม (STEEPV) ในกลุ่มผู้ป่วยโรคหายาก (โรคที่มีความผิดปกติของสารโมเลกุลเล็ก) และกลุ่มทารกคลอดก่อนกำหนด ผู้ป่วยแพ้นมวัว มีปัญหาการย่อยและการดูดซึมผิดปกติ (4) การจัดทำแผนที่นำทางเชิงกลยุทธ์ (Strategic Roadmap) เพื่อการฉายภาพเป้าหมายเชิงกลยุทธ์ (Strategic Target) ซึ่งได้จากการวิเคราะห์ผลกระทบจากปัจจัยขับเคลื่อนหลัก (Key Drivers) ตามห้วงระยะเวลา 3, 5 และ 10 ปี (5) การพัฒนากรอบแนวคิดการเข้าถึง FSMP (Access to FSMP Framework) ของประเทศไทย จากกรอบระบบสุขภาพขององค์การอนามัยโลก (Six building block health system framework) (6) การสังเคราะห์ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายในการส่งเสริมการเข้าถึง FSMP (Strategic foresight) ในระยะ 10 ปี การขับเคลื่อนเพื่อขยายผลที่ได้จากงานวิจัยฯ ครั้งนี้ไปสู่การใช้ประโยชน์เป็นผลลัพธ์จากการที่ภาคีต่าง ๆ นำข้อเสนอแนะเชิงนโยบายที่เป็นข้อค้นพบจากงานวิจัยฯ ไปสู่การพัฒนาระบบบริหารจัดการเพื่อเพิ่มการเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ของผู้ป่วย ได้แก่ (1) เกิดการทบทวนกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการกำหนดการใช้คำ นิยาม และประเภทของ FSMP โดยการพิจารณาผ่านทางอนุกรรมการฯ เฉพาะด้าน ภายใต้สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (2) กลไกในการได้มาซึ่งหน่วยงานกลาง เพื่อรับหน้าที่บริหารจัดการห่วงโซ่อุปทานของนมเมตาบอลิกของประเทศอย่างมีประสิทธิภาพ (3) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พิจารณาทบทวนชุดสิทธิประโยชน์ให้มีความครอบคลุม supplement ที่ใช้ในการรักษาผู้ป่วยโรคหายาก (with Inborn Errors of Metabolism, IEM) และผลิตภัณฑ์เสริมนมที่ใช้ในการรักษาทารกคลอดก่อนกำหนด ผู้ป่วยแพ้นมวัว มีปัญหาการย่อยและการดูดซึม ตามข้อบ่งชี้ และภาวะของผู้ป่วยตามที่แพทย์ผู้เชี่ยวชาญจัดทำ clinical list indicator เพื่อผู้ป่วยสามารถเบิกจ่ายผลิตภัณฑ์อาหารทางการแพทย์ที่มีความจำเป็นได้ในลักษณะเดียวกับยาและเวชภัณฑ์อื่น ๆ ในระบบของสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (4) สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาปรับหลักเกณฑ์และขั้นตอนการขึ้นทะเบียน โดยพิจารณาตามหลักฐานทางการแพทย์ที่มีอยู่เดิมก่อน โดยคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญในองค์กรวิชาชีพ (ไม่ใช่รายบุคคล) เพื่อลดขั้นตอนการทำ Clinical trial ใหม่ เพื่อส่งเสริมการขึ้นทะเบียนของผู้ประกอบการบนมาตรฐานที่ปลอดภัย (5) ประเทศไทยสามารถผลิตอาหารทางการแพทย์ได้เอง เช่น สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลัยมหิดล มีความพร้อมในพันธกิจดังกล่าว ซึ่งเป็นการลดความเสี่ยงการเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ เพื่อให้เกิดความมั่นคง และความยั่งยืนทั้งมิติทางสุขภาพและทางการเงินของประเทศ (6) ภาครัฐมีนโยบายสนับสนุนให้เกิดกลไกทางการตลาดอาหารทางการแพทย์ รวมถึงมาตรการทางภาษีในการนำเข้า และการส่งเสริมการลงทุนในภาคอุตสาหกรรมเพื่อเพิ่มตัวเลือกในท้องตลาด และราคาผลิตภัณฑ์ที่ถูกลง (7) การสนับสนุนให้เกิดการรวมตัวของกลุ่มผู้ป่วย การจัดตั้งองค์กรมิตรภาพบำบัด เพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนในมิติต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์แก่ผู้ป่วย และสนับสนุนให้มีการจัดตั้ง “กองทุนดูแลผู้ป่วยโรคหายาก” “กองทุนผู้ป่วยโรคที่มีความจำเพาะด้านสุขภาพ” โดยภาคประชาสังคม หรือทำในรูปแบบ public-private partnership (8) ประชาชนสามารถเข้าถึงอาหารทางการแพทย์ที่จำเป็นต่อการรักษาความผิดปกติและโรคที่มีความปลอดภัย มีประสิทธิผล คุ้มค่า และเป็นธรรม