บทคัดย่อ
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบริบทความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างอำนาจหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ในพื้นที่ในกลไกการบริการด้านสุขภาพปฐมภูมิ และมุ่งพัฒนารูปแบบกลไกความร่วมมือระหว่าง อปท. ในการอภิบาลระบบสุขภาพ ภายใต้บริบทการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ไปสังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) ซึ่งทำให้ อบจ. และ อปท. อื่นสามารถร่วมมือกันจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิได้ตรงกับปัญหาของประชาชนในพื้นที่ และเปิดกว้างต่อการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่าง ๆ และกลไกสมัชชาสุขภาพในระดับพื้นที่ได้กว้างขวาง ระเบียบวิธีศึกษาครอบคลุมวิธีการเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ และดำเนินการผ่านการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action research) เพื่อทดลองพัฒนากลไกอภิบาลระบบสุขภาพปฐมภูมิให้กับ รพ.สต. ถ่ายโอนไปสังกัด อบจ. ที่สอดคล้องกับความต้องการของประชาชนและบริบทปัญหาด้านสุขภาพของประชาชนในพื้นที่ และติดตามประเมินผลการทดลองกลไกอภิบาลสุขภาพที่คณะผู้วิจัยได้พัฒนาขึ้น พื้นที่กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วย อบจ. จำนวน 6 แห่ง ได้แก่ อบจ.เชียงใหม่ อบจ.ขอนแก่น อบจ.นครราชสีมา อบจ.ปทุมธานี อบจ.ภูเก็ต และ อบจ.สงขลา ผู้ให้ข้อมูลหลักที่มีครอบคลุมกลุ่มเป้าหมายตั้งแต่ระดับจังหวัด อำเภอ และตำบล ที่เป็นพื้นที่นำร่อง จำนวน 6 จังหวัด จำนวน 11 รพ.สต. 1 สถานีอนามัยเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา นวมินทราชินี (สอน.) คือ ผู้บริหารและเจ้าหน้าที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ อบจ. สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) สาธารณสุขอำเภอ (สสอ.) โรงพยาบาลชุมชน (รพช.) รพ.สต. อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ผู้นำชุมชน ผู้รับบริการ อปท. และสมัชชาสุขภาพในแต่ละจังหวัด ผลการวิจัยพบว่า กลไกอภิบาลสุขภาพปฐมภูมิเป็นสิ่งที่สามารถผลักดันให้เกิดขึ้นได้ โดยผ่านการมีส่วนร่วมกับทุกภาคส่วน และส่งผลดีต่อการยกระดับการให้บริการสุขภาพและระบบสนับสนุนของ รพ.สต./สอน. ถ่ายโอนทั้ง 12 แห่ง อย่างชัดเจน อาทิ การยกระดับคุณภาพบริการคลินิกทันตกรรมนอกเวลา การพัฒนาระบบรับส่งผู้ป่วยกรณีฉุกเฉินและกรณีปกติ การลดความเสี่ยงด้านอุบัติเหตุในชุมชน การพัฒนาระบบข้อมูลสุขภาพรายบุคคล การขยายขอบเขตการดูแลด้านสุขภาพให้ครอบคลุมระดับชุมชน เช่น สถานีสุขภาพชุมชนและศูนย์โฮมฮักรักษ์สุขภาพ และการพัฒนาเครือข่ายสุขภาพปฐมภูมิ (CUP Split) ทั้งนี้ รูปแบบและเป้าหมายในการดูแลด้านสุขภาพมีความหลากหลายในพื้นที่ตามความต้องการของประชาชนและปัญหาด้านสุขภาพ สามารถดูแลกลุ่มประชากรเป้าหมายได้ครอบคลุมมากกว่าเดิม การวิจัยครั้งนี้สะท้อนว่า การถ่ายโอนภารกิจ รพ.สต. มีส่วนสำคัญในการเพิ่มคุณภาพบริการสุขภาพปฐมภูมิโดยตรง และรัฐควรสนับสนุนและผลักดันการดำเนินการถ่ายโอนต่อไป และขจัดเงื่อนไขต่าง ๆ ทางกฎหมายที่เป็นอุปสรรคต่อการดำเนินงานของ รพ.สต. และ อบจ. ในการดำเนินภารกิจนี้
บทคัดย่อ
This research aims to explore intergovernmental relationships among key actors and
local government authorities in community health promotion and to develop community
health governance mechanisms that help to strengthen the efficacy of primary health care.
The context of service devolution of sub-district health promotion hospitals (SHPH) to
Provincial Administrative Organization (PAO) enables the sense of local community ownership
and wide participation among key stakeholders such that SHPH better performs and provides
meaningful and need-based primary health services.
The research comprises several mixed methods; both quantitative and qualitative, and
action research in order to experimenting need-based, innovative health services mechanisms
at the 12 sampled SHPH units in six PAOs; namely, Chiang Mai PAO, Khon-Kaen PAO, Nakorn
Ratchasima PAO, Patum Thanee PAO, Phuket PAO, and Songkhla PAO. After experimenting
with 12 community-owned sandboxes in the sampled cases, output and outcome evaluations
are also employed. Key data and informants incorporate public officials in several government
agencies related to public health service functions of Thailand. This includes officials from six
selected PAOs, Provincial Public Health Offices, District Public Health Offices, Community
Hospitals, Sub-district Health Promotion Hospitals, Community heath volunteers, Civic leaders,
Local authority, Patients, and Provincial health networks.
Findings show that all twelve community health sandboxes are very effective in
improving wide community engagement and quality of primary health services. For example,
an expansion of after-hour dental services, emergency and non-emergency medical services
in flood-prone areas, risk reduction in road accidents, the development of individual-level and
provincial-level health records for planning and monitoring purposes, the establishment of
community and village-level health stations, and the setting-up of community health networks
(CUP Split). All these health-care initiatives fit very well the community context and public
health conditions and help expand services to cover the wider numbers of vulnerable people.
This research suggests that the devolution of primary health services and the SHPH to local
authorities and the PAOs are beneficial to communal residents. Therefore, the State shall
advocate further devolution of the SHPH and eradicate legal obstacles so that the SHPH and
PAOs provide services in more effective and efficient manners in the near future.
