การศึกษาและพัฒนากลไกความร่วมมือระหว่างองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น เพื่ออภิบาลระบบสุขภาพท้องถิ่นภายใต้บริบทการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลให้แก่องค์การบริหารส่วนจังหวัด

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบริบทความสัมพันธ์เชิงโครงสร้างอำนาจหน้าที่ขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ในพื้นที่ในกลไกการบริการด้านสุขภาพปฐมภูมิ และมุ่งพัฒนารูปแบบกลไกความร่วมมือระหว่าง อปท. ในการอภิบาลระบบสุขภาพ ภายใต้บริบทการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ไปสังกัดองค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) ซึ่งทำให้ อบจ. และ อปท. อื่นสามารถร่วมมือกันจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิได้ตรงกับปัญหาของประชาชนในพื้นที่ และเปิดกว้างต่อการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่าง ๆ และกลไกสมัชชาสุขภาพในระดับพื้นที่ได้กว้างขวาง ระเบียบวิธีศึกษาครอบคลุมวิธีการเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ และดำเนินการผ่านการวิจัยเชิงปฏิบัติการ (Action research) เพื่อทดลองพัฒนากลไกอภิบาลระบบสุขภาพปฐมภูมิให้กับ รพ.สต. ถ่ายโอนไปสังกัด อบจ. ที่สอดคล้องกับความต้องการของประชาชนและบริบทปัญหาด้านสุขภาพของประชาชนในพื้นที่ และติดตามประเมินผลการทดลองกลไกอภิบาลสุขภาพที่คณะผู้วิจัยได้พัฒนาขึ้น พื้นที่กลุ่มตัวอย่างประกอบด้วย อบจ. จำนวน 6 แห่ง ได้แก่ อบจ.เชียงใหม่ อบจ.ขอนแก่น อบจ.นครราชสีมา อบจ.ปทุมธานี อบจ.ภูเก็ต และ อบจ.สงขลา ผู้ให้ข้อมูลหลักที่มีครอบคลุมกลุ่มเป้าหมายตั้งแต่ระดับจังหวัด อำเภอ และตำบล ที่เป็นพื้นที่นำร่อง จำนวน 6 จังหวัด จำนวน 11 รพ.สต. 1 สถานีอนามัยเฉลิมพระเกียรติ 60 พรรษา นวมินทราชินี (สอน.) คือ ผู้บริหารและเจ้าหน้าที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ อบจ. สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) สาธารณสุขอำเภอ (สสอ.) โรงพยาบาลชุมชน (รพช.) รพ.สต. อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) ผู้นำชุมชน ผู้รับบริการ อปท. และสมัชชาสุขภาพในแต่ละจังหวัด ผลการวิจัยพบว่า กลไกอภิบาลสุขภาพปฐมภูมิเป็นสิ่งที่สามารถผลักดันให้เกิดขึ้นได้ โดยผ่านการมีส่วนร่วมกับทุกภาคส่วน และส่งผลดีต่อการยกระดับการให้บริการสุขภาพและระบบสนับสนุนของ รพ.สต./สอน. ถ่ายโอนทั้ง 12 แห่ง อย่างชัดเจน อาทิ การยกระดับคุณภาพบริการคลินิกทันตกรรมนอกเวลา การพัฒนาระบบรับส่งผู้ป่วยกรณีฉุกเฉินและกรณีปกติ การลดความเสี่ยงด้านอุบัติเหตุในชุมชน การพัฒนาระบบข้อมูลสุขภาพรายบุคคล การขยายขอบเขตการดูแลด้านสุขภาพให้ครอบคลุมระดับชุมชน เช่น สถานีสุขภาพชุมชนและศูนย์โฮมฮักรักษ์สุขภาพ และการพัฒนาเครือข่ายสุขภาพปฐมภูมิ (CUP Split) ทั้งนี้ รูปแบบและเป้าหมายในการดูแลด้านสุขภาพมีความหลากหลายในพื้นที่ตามความต้องการของประชาชนและปัญหาด้านสุขภาพ สามารถดูแลกลุ่มประชากรเป้าหมายได้ครอบคลุมมากกว่าเดิม การวิจัยครั้งนี้สะท้อนว่า การถ่ายโอนภารกิจ รพ.สต. มีส่วนสำคัญในการเพิ่มคุณภาพบริการสุขภาพปฐมภูมิโดยตรง และรัฐควรสนับสนุนและผลักดันการดำเนินการถ่ายโอนต่อไป และขจัดเงื่อนไขต่าง ๆ ทางกฎหมายที่เป็นอุปสรรคต่อการดำเนินงานของ รพ.สต. และ อบจ. ในการดำเนินภารกิจนี้