การขยายผลองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพสู่ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพเพื่อการรับมือกับโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ระดับเขตสุขภาพ

Abstract

โครงการวิจัย เรื่องการขยายผลองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพสู่ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพเพื่อการรับมือกับโรคไม่ติดต่อเรื้อรังระดับเขตสุขภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาและประเมินผลกระบวนการขยายผลที่เหมาะสมในการขยายผลองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพสู่ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพในการจัดการกับปัญหาโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง โดยประยุกต์ใช้กรอบแนวคิดของ Consolidated framework for Implementation Research (CFIR) เพื่อใช้ค้นหาและกำหนดปัจจัยเอื้อและอุปสรรคต่อการขยายผล และใช้กระบวนการขยายผลของ Institute of Healthcare Improvement (IHI framework) ซึ่งแบ่งช่วงการดำเนินงานออกเป็นช่วง ๆ 5 ช่วง และให้ความสำคัญกับการเตรียมความพร้อมพื้นที่นำร่องก่อนที่จะนำต้นแบบลงไปทดลองขยายผลเต็มพื้นที่ คณะผู้วิจัยเลือกค้นหาต้นแบบการดำเนินงานองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพที่ดีจากการประชุมเชิงปฏิบัติการ แลกเปลี่ยนเรียนรู้และค้นหาต้นแบบองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพแห่งปี ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2566 (HLO of the YEAR 2023) ที่จัดโดยศูนย์อนามัยที่ 7 ขอนแก่น กรมอนามัย ณ จังหวัดขอนแก่น โดยได้ต้นแบบจำนวน 5 แห่ง ที่ได้คะแนนสูงสุดของแต่ละภาค 5 ภาค ระยะเวลาในการทดลองขยายผลอยู่ระหว่าง 3 – 6 เดือน ผลการทดลองขยายผลพบว่า ฐานแนวคิดของ CFIR ที่สะท้อนปัจจัยแห่งความสำเร็จ 5 ด้านและกระบวนการตามกรอบแนวคิดของ IHI Framework มีความเหมาะสมสำหรับเป็นแนวทางในการขยายผลต้นแบบองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพไปสู่พื้นที่ใหม่อย่างเป็นระบบและสนับสนุนกระบวนการซึ่งกันและกัน ที่ช่วยให้คณะผู้วิจัยสามารถกำหนดองค์ประกอบหลักและองค์ประกอบรองของต้นแบบเพื่อใช้เตรียมความพร้อมพื้นที่นำร่อง และปัจจัยเอื้อที่เหมาะสมสำหรับแต่ละพื้นที่ซึ่งเป็นชุดความรู้อย่างน้อยที่สุด โดยทุกพื้นที่สามารถนำต้นแบบไปทดลองขยายผลได้ค่อนข้างครบทุกองค์ประกอบหลัก และมีระดับการเป็นองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพเพิ่มขึ้นหรือใกล้เคียงกับหน่วยบริการต้นแบบ อีกทั้งผลลัพธ์ต่อสุขภาพของประชาชนที่เข้าร่วมกิจกรรมดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ การศึกษานี้ ยังค้นพบด้วยว่า การขยายผลองค์กรรอบรู้ด้านสุขภาพสู่ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพ จำเป็นต้องอาศัยปัจจัยเอื้อที่เหมาะสมอย่างน้อย 4 ปัจจัย ได้แก่ ทีมอำนวยการจากพื้นที่ ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพ การฝึกอบรมเจ้าหน้าที่และผู้นำสุขภาพ และสื่อประกอบการเรียนรู้เนื้อหาสาระหลัก ซึ่งสอดคล้องกับข้อแนะนำในการจัดเตรียมระบบสนับสนุนตามกรอบแนวคิด CFIR และ IHI framework ข้อค้นพบของการศึกษานี้ชี้ให้เห็นว่า การขยายผลต้นแบบที่ดีควรใช้กระบวนการดำเนินงานที่มีทฤษฎีรองรับและเป็นระบบอย่างสอดรับกัน อย่างเช่น กรอบแนวคิด CFIR และ IHI framework และปัจจัยเกื้อหนุนที่จำเป็นต้องพัฒนาให้เกิดขึ้นก่อนการทดลองขยายผล ประกอบด้วยอย่างน้อย 4 ปัจจัย ได้แก่ ทีมอำนวยการจากพื้นที่ศูนย์สาธิตการส่งเสริมความรอบรู้ด้านสุขภาพ การฝึกอบรมเจ้าหน้าที่และผู้นำสุขภาพ และสื่อประกอบการเรียนรู้เนื้อหาสาระหลัก