บทคัดย่อ
สถานการณ์หลังการแพร่ระบาดของโรค COVID-19 ส่งผลกระทบทั่วโลกทุกด้าน ทำให้ประชาชนในทุกภาคส่วนมีความกังวลด้านความเป็นอยู่และเศรษฐกิจ อีกทั้งยังต้องดูแลปกป้องตัวเอง มีการกักตัวอยู่บ้านเมื่อมีการสัมผัสหรือเสี่ยงที่จะติดเชื้อโควิดซ้ำ ด้วยเหตุนี้หลายคนจึงเกิดความเครียดและปัญหาทางสุขภาพจิตตามมา โดยพบว่าข้อมูลการประเมินสุขภาพจิตออนไลน์ของกรมสุขภาพจิตเผยให้เห็นว่า สุขภาพจิตคนไทยในยุคหลังการแพร่ระบาดของโรค COVID-19 ช่วงเดือนพฤษภาคม – พฤศจิกายน พ.ศ. 2566 กลุ่มอายุต่ำกว่า 20 ปีเสี่ยงซึมเศร้าสูงถึง 34.1% กลับขึ้นไปอยู่ในระดับเดียวกับช่วงเกิดโรค COVID-19 ระบาด ด้วยเหตุนี้งานวิจัยจึงมุ่งเน้นการมีส่วนร่วมของประชาชนเพื่อการศึกษาสุขภาวะทางจิตใจและการจัดการความเครียดของประชาชนไทยหลังการแพร่ระบาดโรคโควิด-19 โดยมุ่งส่งเสริมสุขภาวะจิตใจแบบวิถีชีวิตปกติใหม่ ในกลุ่มเป้าหมายที่มีปัญหาความเครียดในระดับน้อยถึงปานกลาง เพื่อเข้าถึงปัญหาที่แท้จริงของประชาชนไทยโดยมีการใช้ Biofeedback ร่วมในการประเมินผลด้วย การศึกษาครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเพื่อการศึกษาสุขภาวะทางจิตใจ และการจัดการความเครียดของประชาชนไทยในยุคหลังโควิด-19 เพื่อรองรับวิถีชีวิตปกติใหม่ มีการทั้งหมดศึกษา 3 ระยะ โดยชุมชนเมืองที่ศึกษาได้มาจากการสุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง (Purposive Sampling) ส่วนกลุ่มตัวอย่างที่ศึกษาคือประชาชนในชุมชนเมืองจำนวน 175 คน รวมทั้ง 3 ระยะ โดยได้มาจากการสุ่มแบบหลายขั้นตอน (Multi-stage Sampling) ประชาชนกลุ่มตัวอย่างจะต้องพักอาศัยในชุมชนเมืองและมีความเข้าใจบริบทชุมชนเมืองที่ตนอาศัยอยู่พอสมควร กระบวนการวิเคราะห์ข้อมูล แบ่งออกเป็น 3 ระยะ ระยะที่ 1 เป็นการวิจัยแบบผสมผสาน (Mixed Methods Research) จึงเลือกที่จะใช้การวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณ โดยสถิติเชิงพรรณนา (ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD) และพิสัย (range) ใช้อธิบายลักษณะข้อมูลประชากร คุณสมบัติตัวแปรที่ใช้ในการศึกษา และคะแนนระดับความเครียด การวิเคราะห์ปัจจัยที่สัมพันธ์กับความเครียด และสุขภาวะทางจิตใจ โดยเปรียบเทียบค่าเฉลี่ย จำแนกตามปัจจัยข้อมูลทั่วไป แบ่งเป็น 2 กลุ่ม โดยใช้สถิติ Independent t-test และแบ่งมากกว่า 2 กลุ่ม โดยใช้สถิติ One-way ANOVA การวิเคราะห์ปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความเครียด และสุขภาวะทางจิตใจ โดยใช้การวิเคราะห์ถดถอยเชิงเส้นแบบพหุคูณ (Multiple Linear Regression) ส่วนการวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพ จะทำการจัดหมวดหมู่ข้อมูลโดยใช้วิธี Thematic analysis ระยะที่ 2 เป็นการวิจัยแบบเน้นการมีส่วนร่วม (Participatory Action Research: PAR) โดยสัมภาษณ์ตามแนวคำถามในการสนทนากลุ่ม (Focus Group Discussion) จากนั้นจะวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยการจัดหมวดหมู่ข้อมูลแบบวิธี Thematic analysis เช่นกัน ระยะที่ 3 เป็นการวิจัยเชิงปริมาณ (Quantitative research) รูปแบบการวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi – Experiment)จะใช้วิเคราะห์ข้อมูลด้วยสถิติเชิงพรรณนา (ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน (SD) และพิสัย (range) ใช้อธิบายข้อมูลประชากร คุณสมบัติและตัวแปรที่ใช้ในการศึกษา ได้แก่ ความเครียด และสุขภาวะทางจิตใจ และใช้การวิเคราะห์ความแปรปรวนแบบสองทางเมื่อวัดซ้ำ (two-way repeated measure ANOVA) [ระหว่างและภายในกลุ่ม (one within-one between)] โดยใช้ค่าความแตกต่างของคะแนนเฉลี่ย (mean scores) สำหรับความเครียดและสุขภาวะทางจิตใจ เพื่อเปรียบเทียบระหว่างกลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุม ด้วยการวัด 2 ช่วง คือ ก่อนการทดลอง (pre-intervention) (สัปดาห์ 0) หลังการทดลอง (post-intervention) (สัปดาห์ 2) ผลการวิจัยพบว่า ประชาชนส่วนใหญ่ (87.8%) ยังคงมีความเครียดระดับปานกลางถึงสูง แม้จะผ่านช่วงการระบาดมาแล้ว ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติต่อความเครียด ได้แก่ ความเพียงพอของรายได้ การมีโรคประจำตัว เพศ ระดับการศึกษา และอาชีพ โดยพบว่า เพศหญิงมีความเครียดมากกว่าเพศชายอย่างมีนัยสำคัญ (p<0.05) ผู้ที่มีโรคประจำตัวมีความเครียดสูงกว่าผู้ที่ไม่มีโรคประจำตัวอย่างมีนัยสำคัญ (p<0.01) ผู้ที่มีการศึกษาระดับสูงมีความเครียดมากกว่าผู้ที่มีการศึกษาระดับต่ำอย่างมีนัยสำคัญ (p<0.05) กลุ่มผู้ไม่ได้ทำงาน/แม่บ้านมีความเครียดสูงกว่ากลุ่มอาชีพอื่นอย่างมีนัยสำคัญ (p<0.01) และผู้ที่มีรายได้ไม่เพียงพอมีความเครียดมากกว่าผู้ที่มีรายได้เพียงพออย่างมีนัยสำคัญ (p<0.001) บริบทความเครียดเปลี่ยนแปลงจากความกลัวการติดเชื้อในช่วงระบาดมาเป็นความกังวลด้านเศรษฐกิจและการฟื้นตัวของรายได้ ประชาชนจัดการความเครียดด้วยการดูแลสุขภาพร่างกาย การปรับมุมมองความคิด การแสวงหาข้อมูล และการพึ่งพาการสนับสนุนทางสังคม ผลการทดลองโปรแกรมกิจกรรมการจัดการความเครียดแบบมีส่วนร่วมที่พัฒนาขึ้นจากกรอบแนวคิด Health Literacy มีประสิทธิผลในการลดความเครียดอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.001) เมื่อเปรียบเทียบกลุ่มทดลองกับกลุ่มควบคุม และเพิ่มสุขภาวะทางจิตใจอย่างมีนัยสำคัญ (p<0.01) โดยเฉพาะในมิติการเติบโตส่วนบุคคล ความสัมพันธ์เชิงบวกกับผู้อื่น และการมีจุดมุ่งหมายในชีวิต ซึ่งมีคะแนนเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญมากกว่ากลุ่มควบคุม (p<0.05) การวิจัยนี้เสนอแนะให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องพัฒนานโยบายส่งเสริมสุขภาพจิตระดับชุมชน บูรณาการงานสุขภาพจิตเข้ากับระบบบริการสุขภาพปฐมภูมิ พัฒนาศูนย์การเรียนรู้ด้านสุขภาพจิต และสนับสนุนการสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจในระดับครัวเรือนและชุมชน เพื่อรองรับวิถีชีวิตปกติใหม่อย่างมีประสิทธิภาพ
บทคัดย่อ
The situation after the COVID-19 outbreak has affected all aspects of the world, causing
people in all sectors to be concerned about their well-being and economy. They also have to
take care of themselves by quarantining at home when they are exposed to or at risk of being
re-infected with COVID. As a result, many people have become stressed and have mental health
problems. It was found that the online mental health assessment data from the Department of
Mental Health revealed that the mental health of Thais after the COVID-19 outbreak during May-November 2023, the group under 20 years old is at high risk of depression as high as 34.1%,
returning to the same level as during the COVID-19 outbreak. Therefore, this research focuses on
public participation to study the mental health and stress management of Thai people after the
COVID-19 outbreak. It aims to promote mental health in a new normal way of life in the target
group with mild to moderate stress problems. To access the real problems of Thai people by
using Biofeedback in the evaluation results This study is a participatory action research to study
the mental health and stress management of Thai people in the post-COVID-19 era to support
the new normal way of life. There were 3 stages of the study. The urban communities studied
were selected by purposive sampling. The sample group consisted of 175 urban residents in all
3 stages, selected by multi-stage sampling. The sample group had to reside in the urban
communities and have a fair understanding of the context of the urban communities in which
they lived.
The data analysis process is divided into 3 stages. Stage 1 is a mixed methods research,
so we chose to use quantitative data analysis. Descriptive statistics (frequency, percentage,
mean, standard deviation (SD) and range are used to describe the characteristics of the
population, the characteristics of the variables used in the study, and the stress level scores.
Factors related to stress and mental health are analyzed by comparing the mean values,
classified by general data factors, divided into 2 groups using the Independent t-test and divided
into more than 2 groups using the One-way ANOVA statistics. Factors influencing stress and
mental health are analyzed using the Multiple Linear Regression analysis. Qualitative data
analysis is categorized using the Thematic analysis method. Stage 2 is a Participatory Action
Research (PAR) by interviewing along the lines of focus group discussion. Then, qualitative data
will be analyzed by categorizing the data using thematic analysis method as well. Phase 3 is
quantitative research. Quasi-Experimental research design will be used to analyze data using
descriptive statistics (frequency, percentage, mean, standard deviation (SD) and range) to
describe demographic data, characteristics and variables used in the study, including stress and
mental well-being. And using two-way repeated measure ANOVA (one within-one between) using
the difference in mean scores for stress and mental well-being to compare between the
experimental and control groups with 2 measurement periods: before the experiment (preintervention) (Week 0) and after the experiment (post-intervention) (Week 2).
The research findings revealed that the majority of participants (87.8%) continued to
experience moderate to high levels of stress even after the pandemic period had passed.
Factors that were statistically significantly associated with stress included income adequacy,
presence of chronic diseases, gender, educational level, and occupation. Specifically, females
experienced significantly higher stress levels than males (p<0.05). Individuals with chronic
diseases had significantly higher stress levels than those without chronic diseases (p<0.01).
Those with higher educational levels experienced significantly more stress than those with
lower educational levels (p<0.05). The unemployed/housewife group had significantly
higher stress levels than other occupational groups (p<0.01), and individuals with
inadequate income experienced significantly more stress than those with adequate
income (p<0.001).
The context of stress shifted from fear of infection during the pandemic outbreak to
economic concerns and income recovery in the post-pandemic period. Participants managed
stress through physical health care, cognitive reframing, information seeking, and relying on social
support.
The results of the participatory stress management program intervention, developed
based on the Health Literacy framework, demonstrated statistically significant effectiveness
in reducing stress (p<0.001) when comparing the experimental group with the control group, and
significantly improved mental well-being (p<0.01), particularly in the dimensions of personal
growth, positive relationships with others, and purpose in life, which showed significantly greater
score improvements compared to the control group (p<0.05).
This research recommends that relevant agencies develop community-level mental
health promotion policies, integrate mental health services into primary healthcare systems,
establish mental health learning centers, and support economic strengthening at household and
community levels to effectively accommodate the new normal lifestyle.
