รูปแบบการถ่ายโอนโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลให้แก่องค์การบริหารส่วนจังหวัดที่ทำให้ประชาชนเข้าถึงบริการสุขภาพปฐมภูมิได้ดีขึ้น

Abstract

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบการจัดบริการสุขภาพปฐมภูมิตามหลักเวชศาสตร์ครอบครัว (Family Medicine) และแนวคิดการสร้างและบริหารจัดการเครือข่าย (Network Building and Management) ของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบล (รพ.สต.) ที่ได้รับการถ่ายโอนให้แก่องค์การบริหารส่วนจังหวัด (อบจ.) และศึกษาการอภิบาลระบบสุขภาพปฐมภูมิโดยเครือข่ายหน่วยบริการในระบบสาธารณสุขในแต่ละจังหวัดและการบูรณาการยุทธศาสตร์ด้านสาธารณสุขระหว่าง อบจ. และสำนักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) คณะวิจัยใช้รูปแบบการวิจัยแบบกึ่งทดลองใน 11 จังหวัด ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือ กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือทั้งพื้นที่จังหวัด กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือในอำเภอที่ รพ.สต. ทุกแห่งได้รับการถ่ายโอนให้แก่ อบจ. กลุ่มจังหวัดที่ศึกษาวิจัยและขับเคลื่อนการบูรณาการความร่วมมือในอำเภอที่ รพ.สต. บางแห่งได้รับการถ่ายโอนให้แก่ อบจ. และจังหวัดที่ อบจ. ตั้งหน่วยบริการประจำและเครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ (Contracting Units for Primary Care: CUPs) ของ อบจ. การเก็บรวบรวมข้อมูลผสมผสานข้อมูลเชิงปริมาณและข้อมูลเชิงคุณภาพ สำหรับข้อมูลเชิงปริมาณ คณะวิจัยใช้แบบสอบถาม 2 ชุดซึ่งได้รับการปรับปรุงจาก Primary Care Assessment Tool (PCAT) ของมหาวิทยาลัย Johns Hopkins ในการสํารวจความคิดเห็นบุคลากรในระบบสุขภาพปฐมภูมิในแต่ละจังหวัดและตัวแทนประชาชนผู้รับบริการ “ก่อน” และ “หลัง” การศึกษาวิจัย ทั้งนี้ บุคลากร จำนวน 934 คน ตอบแบบสอบถามก่อนการศึกษาวิจัย และ 930 คน ตอบแบบสอบถามหลังการศึกษาวิจัย ประชาชน จำนวน 1,757 คน ตอบแบบสอบถามก่อนการศึกษาวิจัย และ 1,682 คน ตอบแบบสอบถามหลังการศึกษาวิจัย นอกจากนี้ข้อมูลทุติยภูมิผลงาน 11 ตัวชี้วัดได้รับการสกัดจากระบบคลังข้อมูลด้านการแพทย์และสุขภาพ (Health Data Center: HDC) ของกระทรวงสาธารณสุขเพื่อประเมินผลก่อน-หลังการศึกษาวิจัย รวมทั้งตัวแทนบุคลากรในแต่ละจังหวัดได้รับเชิญให้เข้าร่วมการประชุมเชิงปฏิบัติการระหว่างเดือนมิถุนายน - กันยายน พ.ศ. 2567 มากกว่า 1 ครั้ง เพื่อออกแบบกิจกรรมการบูรณาการความร่วมมือและประเมินผลเพื่อถอดบทเรียน การศึกษานี้พบว่า องค์ประกอบ (Factor) หรือกลุ่มตัวแปรที่มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจนในทุกพื้นที่ภายหลังการศึกษาวิจัย ได้แก่ องค์ประกอบที่ 1 ระบบสุขภาพปฐมภูมิเป็นบริการเบื้องต้นที่ประชาชนใช้บริการโดยไม่ต้องเดินทางไปรับบริการที่โรงพยาบาลก่อน และองค์ประกอบที่ 3 การประสานบริการระหว่าง รพ.สต. ถ่ายโอนกับโรงพยาบาล โดยเฉพาะระบบรับ-ส่งต่อผู้ป่วย นอกจากนี้ยังแสดงให้เห็นว่า แนวคิดการบริหารจัดการภาครัฐแบบเครือข่าย (Network Governance) และหลักเวชศาสตร์ครอบครัว (Family Medicine) ส่งผลกระทบเชิงบวกอย่างชัดเจนต่อการบูรณาการความร่วมมือในพื้นที่ที่มีลักษณะเป็นการขับเคลื่อนภารกิจบริการสุขภาพปฐมภูมิภายใต้สังกัด อบจ. ทั้งจังหวัด (ระยองและปราจีนบุรี) และพื้นที่เครือข่ายหน่วยบริการปฐมภูมิ (CUP) ที่ รพ.สต. บางแห่งถ่ายโอนไปยัง อบจ. หรือพื้นที่ CUP อกแตก (สุโขทัย น่าน กําแพงเพชร เพชรบูรณ์) คณะวิจัยมีข้อเสนอแนะที่สำคัญ ได้แก่ หน่วยงานราชการบริหารส่วนกลางควรพิจารณาลดการสื่อสารต่อสื่อสาธารณะที่จะก่อให้เกิดความขัดแย้งในระดับพื้นที่หรือการตีความนโยบายการกระจายอำนาจที่สับสนและไม่สอดคล้องกับข้อเท็จจริง และเน้นการขับเคลื่อนผลักดันกฎหมายและนโยบายให้มีผลในทางปฏิบัติ และกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นและสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุขควรเร่งรัดพัฒนาศักยภาพบุคลากรในราชการบริหารส่วนภูมิภาคให้มีภาวะผู้นําเชิงบูรณาการและเครือข่าย (Collaborative Leadership) และสามารถเป็นพี่เลี้ยงให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ