บทคัดย่อ
วัตถุประสงค์ ประเทศไทยกำลังเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์ ทำให้ความชุกของโรคในกลุ่มความเสื่อมของระบบประสาท (Neurodegenerative Diseases: NDDs) เพิ่มขึ้นอย่างมาก นำมาสู่ภาระทางเศรษฐกิจสังคมอย่างใหญ่หลวง โดยเฉพาะในประเทศที่มีรายได้ปานกลาง การรับมือจึงจำเป็นต้องใช้มาตรการหลายด้าน ทั้งการรณรงค์ลดปัจจัยเสี่ยง การวางระบบดูแลผู้ป่วย และการส่งเสริมงานวิจัยเพื่อบรรเทาผลกระทบ หนึ่งในแนวทางสำคัญคือการใช้ตัวชี้วัดชีวภาพ (biomarkers) เพื่อวินิจฉัยโรคตั้งแต่ระยะก่อนมีอาการ ทำให้สามารถดำเนินมาตรการป้องกันแบบแม่นยำเฉพาะบุคคล ไม่ว่าจะด้วยยาที่มีเป้าหมายเพื่อเปลี่ยนแปลงการดำเนินโรค (disease modifying therapies, DMTs) ซึ่งเริ่มมีใช้แล้วในบางโรค หรือเน้นย้ำกำจัดปัจจัยเสี่ยงต่าง ๆ โครงการวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างศักยภาพในการตรวจ biomarker ในคนไข้ไทย เตรียมตัวสำหรับการดูแลผู้ป่วย NDDs ด้วย biomarkers อย่างเต็มรูปแบบ วัสดุและวิธีการ โครงการศูนย์เฝ้าระวังพยาธิวิทยาโรคพริออนแห่งชาติ (NPDPSC) ผู้ป่วยที่มีอาการสงสัยโรคพริออนได้รับการประเมินแบบสอบถามและเก็บน้ำไขสันหลังเพื่อตรวจตัวชี้วัดชีวภาพโรคพริออนต่าง ๆ รวมถึงการอ่านแปลผลเอ็มอาร์ไอจากแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ โครงการที่พัฒนาการตรวจหา ⍺-synuclein ด้วยวิธี RT-QuIC ได้มีการทดลองตรวจ ⍺-synuclein RT-QuIC สามแบบจากตัวอย่างน้ำไขสันหลังผู้ป่วยที่มีอาการพาร์กินสัน ในโครงการศึกษาการเกิดและดำเนินของโรคทางปริชานปัญญา (NCT06375213) อาสาสมัครถูกรวบรวมมาจากผู้ที่สนใจผ่านการประชาสัมพันธ์และติดต่อเข้ามา หรือผู้ป่วยที่มาใช้บริการคลินิกความจำที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ อาสาสมัครแต่ละคนจะได้รับการเจาะเลือดเพื่อตรวจวัดตัวชี้วัดชีวภาพ ได้แก่ phosphorylated tau217 (p-tau217) และตัวชี้วัดอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้รับการตรวจแบบทดสอบทางปริชานปัญญาและแยกอาสาสมัครเป็นระยะต่าง ๆ ตามความรุนแรงของอาการ อาสาสมัครบางส่วนจะได้รับการตรวจเพทแสกน (positron emission tomography, PET) หลังจากนั้น อาสาสมัครจะได้รับการนัดติดตามทุกหนึ่งปี (กลุ่มที่ตรวจพบความผิดปกติทางปริชานปัญญา) หรือสองปี (กลุ่มที่ปกติ) สำหรับการวิเคราะห์ผลในปีที่ 4 นี้ ผู้วิจัยวิเคราะห์ผลในอาสาสมัครที่มีความผิดปริชานปัญญาบกพร่องเล็กน้อย (mild cognitive impairment, MCI) และสมองเสื่อมระยะต้น (mild dementia) ที่มีผลการติดตามอย่างน้อยสองปี การศึกษานี้จะใช้ค่าตัวชี้วัดชีวภาพตั้งต้นเป็นตัวทำนายแยกอาสาสมัครเกิดความเสื่อมถอยของปริชานปัญญาเมื่อติดตามไปสองปี โดยใช้สถิติ receiver operating characteristics (ROC) นอกจากนี้ อาสาสมัครจะถูกแยกเป็นสองกลุ่มตามค่าตัวชี้วัดชีวภาพแต่ละตัวที่ศึกษา (Q1-Q3 vs Q4) และผู้วิจัยจะอาศัย linear mixed effect model ปรับตามอายุ เพศและระดับการศึกษา เพื่อคำนวณอัตราการเสื่อมถอยของคะแนนแบบทดสอบทางปริชานปัญญาเฉลี่ยในอาสาสมัครแต่ละกลุ่ม ในโครงการศึกษาค่าอ้างอิงของระดับ neurofilament light chain (NFL) ในเลือดคนไทย ตัวอย่างเลือดจากอาสาสมัครสุขภาพดีในช่วงอายุต่าง ๆ ถูกนำมาวัดค่า NFL เพื่อหาค่าอ้างอิงโดยอาศัยค่าเปอร์เซนไทล์ที่ 95 ในแต่ละกลุ่มอายุ ผลการศึกษา โครงการศูนย์เฝ้าระวังโรคพริออนฯ มีผู้ป่วยที่เข้าร่วมแล้ว 65 คน จากทั่วทุกภูมิภาค ได้รับการวินิจฉัยเป็นโรคพริออนทั้งหมด 37 คน (มี RT-QuIC ได้ผลบวก 33 คน) ทุกคนไม่มีลักษณะของโรคพริออนที่เกิดจากการติดเชื้อ โครงการ ⍺-synuclein ใช้โปรตีนที่สังเคราะห์เองตรวจได้สอดคล้องกับโปรตีนสำเร็จรูปที่มีมาตรฐานมากกว่า 80% โครงการศึกษาการเกิดและดำเนินของโรคทางปริชานปัญญามีอาสาสมัครเข้าร่วมแล้ว 391 คน โดยเป็นอาสาสมัครกลุ่มปริชานปัญญาปกติ 235 คน กลุ่ม MCI 131 คน และกลุ่มสมองเสื่อม 25 คน จากอาสาสมัครทั้งหมด มีคนที่มีการติดตามแล้วอย่างน้อย 1 ครั้ง จำนวน 116 คน การวิเคราะห์ผลจากอาสาสมัคร MCI และ mild dementia ที่มีการติดตามเกินสองปีทั้งหมด 47 คน พบว่ามีอาสาสมัครที่มีคะแนน Montreal Cognitive Assessment (MoCA) ลดลงมากกว่า 3 คะแนนต่อปี 8 คน (18.18%) และมีคะแนน Clinical Dementia Rating Scale – Sum of Boxes (CDR-SOB) เพิ่มขึ้นมากกว่า 1 คะแนนต่อปี 15 คน (31.91%) และกลุ่มที่มีความเปลี่ยนแปลงอย่างใดอย่างหนึ่งรวม 19 คน (40.43%) ตัวชี้วัดชีวภาพที่ทำนายการเปลี่ยนแปลงของ MoCA ได้ดีที่สุดคือ tau-PET (AUC = 0.91; 95%CI: 0.83–1.0) รองลงมาคือระดับ p-tau217 ในพลาสมา (AUC = 0.84;95%CI: 0.72–0.96) ตัวชี้วัดชีวภาพที่ทำนายการเปลี่ยนแปลงของ CDR-SOB ได้ดีที่สุดคือ tau-PET (AUC =0.86, 95%CI: 0.73–0.98) รองลงมาคือระดับ p-tau217 ในพลาสมา (AUC = 0.79, 95%CI: 0.66–0.93) ตัวชี้วัดชีวภาพที่ทำนายการเปลี่ยนแปลงของ MoCA หรือ CDR-SOB ได้ดีที่สุดคือ tau-PET (0.94; 95%CI: 0.86–1.0) รองลงมาคือระดับ p-tau217 ในพลาสมา (AUC = 0.83, 95%CI: 0.71–0.95) การวิเคราะห์โดยใช้ linear mixed-effects model พบว่า ภายในเวลา 3 ปี ผู้ป่วยในกลุ่มที่มี p-tau217MSD มากกว่า 15.9 mg/mL (Q4) จะมีคะแนน MoCA ลดลงเฉลี่ย 6.98 และคะแนน CDR-SOB เพิ่มขึ้น 4.25 เทียบกับคนที่ได้ค่าต่ำกว่า 15.9 mg/mL (Q1–Q3) ที่จะมีคะแนน MoCA ลดลงเฉลี่ย 1.92 และคะแนน CDR-SOB เพิ่มขึ้นเพียง 0.88 ในโครงการศึกษาค่าอ้างอิงของระดับ NFL ในเลือดคนไทย รวบรวมอาสาสมัครได้ 543 คน มีอายุตั้งแต่ 19-89 ปี เมื่อแบ่งอาสาสมัครตามกลุ่มอายุพบว่าค่า NFL ในกลุ่มอายุ 19-30 ปี ไม่แตกต่างจากกลุ่มอายุ 31-40 ปี กลุ่มอายุ 31-40 ปี ไม่แตกต่างจากกลุ่มอายุ 41-50 ปี และกลุ่มอายุ 71-80 ปี ไม่แตกต่างจากกลุ่มอายุ 81-89 ปี อย่างมีนัยสำคัญ ค่าอ้างอิงของระดับ NFL ในคนไทยอายุ 19-50 ปี, 51-60 ปี, 61-70 ปี และ 71-90 ปี ได้แก่ 11.6, 16.1, 22.0 และ 37.0 pg/mL ตามลำดับ และโครงการประเมินการป้องกันและดูแลภาวะสมองเสื่อมโดยอาศัยตัวชี้วัดชีวภาพ ผู้วิจัยได้เตรียมการเพื่อรับตัวอย่างส่งตรวจจากทั่วประเทศ คาดว่าจะพร้อมเริ่มเก็บข้อมูลได้ในปีที่ 5 ตามกำหนด สรุป จากการศึกษาในปีที่ 4 โครงการศูนย์เฝ้าระวังโรคพริออนฯ ยังไม่พบโรคพริออนที่น่าสังสัยว่าเกิดจากการระบาด โครงการศึกษาการเกิดและดำเนินของโรคทางปริชานปัญญาสามารถรวบรวมอาสาสมัครได้ตามเกณฑ์ ผลการวิเคราะห์พบว่า ผู้ที่มี MCI และสมองเสื่อมระยะต้น ตัวชี้วัดชีวภาพที่ทำนายการเสื่อมถอยทางปริชานปัญญาได้ดีที่สุดคือ tau-PET อย่างไรก็ดีการตรวจตัวชี้วัดชีวภาพ p-tau217 ในเลือดสามารถทำนายได้ดีเป็นอันดับที่สอง โดยมีความแม่นยำใกล้เคียง tau-PET ทำให้มีศักยภาพในการนำไปใช้คัดกรองผู้ป่วยที่จะเกิดการเสื่อมถอยทางปริชานปัญญาได้ ค่าอ้างอิงของระดับ NFL ในเลือดของคนไทยใกล้เคียงกับของต่างประเทศ
บทคัดย่อ
Objectives
Thailand is entering a super-aged society, resulting in a significant increase in the prevalence of
neurodegenerative diseases (NDDs) that leads to a growing socioeconomic burden. Addressing
this challenge requires a comprehensive approach that includes public health campaigns to
reduce risk factors, the development of care systems, and the promotion of research to alleviate
long-term impact. One promising strategy is the use of biomarkers for early diagnosis—prior to
symptom onset—enabling precision prevention either through emerging disease-modifying
therapies (DMTs) or through intensified management of individual risk profiles. This research
program aims to build national capacity for biomarker testing in Thai patients and prepare the
healthcare system for the implementation of biomarker-guided care in NDDs.
Material and Methods
The National Prion Disease Surveillance Program evaluated patients with suspected prion
disease through clinical assessments, cerebrospinal fluid (CSF) collection for biomarker testing,
and MRI interpretation by expert neuroradiologists. A related project on α-synuclein detection
using RT-QuIC tested three assay protocols on CSF samples from patients with Parkinsonian
syndromes. In the prospective cohort study Investigating Neurocognitive Disorders
Epidemiology (NCT06375213), participants were recruited from both a hospital memory clinic
and the general public. All participants underwent blood sampling for biomarkers—particularly
plasma phosphorylated tau217 (p-tau217)—cognitive testing, and staging by clinical severity. A
subset received PET scans, and participants are being followed annually if cognitively impaired
or every two years if cognitively normal. In year four, analysis focused on participants with mild
cognitive impairment (MCI) and mild dementia who had at least two years of follow-up.
Baseline biomarkers were assessed as predictors of cognitive decline using receiver operating
characteristics (ROC). Participants were divided into quartiles based on biomarker levels, and
linear mixed-effects models adjusted for age, sex, and education were used to estimate average
rates of cognitive decline. In a separate study to establish reference values for plasma
neurofilament light chain (NFL), 543 healthy individuals aged 19–89 were enrolled and analyzed
using the 95th percentile stratified by age group.
Results
The Prion Surveillance Project enrolled 65 patients from across Thailand, of whom 37 were
diagnosed with prion disease (33 RT-QuIC positive). None exhibited signs of transmissible prion
disease. The in-house synthesized α-synuclein RT-QuIC assay demonstrated over 80%
concordance with commercial standards. The cognitive cohort enrolled 391 participants: 235
cognitively normal, 131 with MCI, and 25 with dementia and now has 116 participants with
follow-up data. Of the 47 MCI and mild dementia participants who had at least two years of
observation, 8 participants (18.18%) declined more than 3 points per year on the Montreal
Cognitive Assessment (MoCA), 15 (31.91%) increased more than 1 point per year on the
Clinical Dementia Rating Scale – Sum of Boxes (CDR-SOB), and 19 (40.43%) showed
significant decline on either metric. The best predictor of MoCA decline was tau-PET (AUC =
0.91, 95% CI: 0.83–1.0), followed by plasma p-tau217 (AUC = 0.84, 95% CI: 0.72–0.96).
Similarly, tau-PET best predicted worsening of CDR-SOB (AUC = 0.86, 95% CI: 0.73–0.98),
followed by p-tau217 (AUC = 0.79, 95% CI: 0.66–0.93). When considering either cognitive
measure, tau-PET showed the highest overall predictive value (AUC = 0.94, 95% CI: 0.86–1.0),
followed by p-tau217 (AUC = 0.83, 95% CI: 0.71–0.95). In mixed-effects models, participants in
the highest quartile of plasma p-tau217 (≥15.9 pg/mL) showed an average MoCA decline of 6.98
points and CDR-SOB increase of 4.25 over three years, compared with declines of 1.92 and 0.88,
respectively, in those with lower levels. In the NFL reference study, plasma NFL concentrations
were found to increase with age, although differences between some adjacent age groups were
not statistically significant. The 95th percentile values for plasma NFL in individuals aged 19–
50, 51–60, 61–70, and 71–90 were 11.6, 16.1, 22.0, and 37.0 pg/mL, respectively. Preparations
are currently underway for a nationwide implementation of biomarker-based dementia
prevention and care, with sample collection expected to begin in year five.
Conclusion
In conclusion, by the fourth year of this initiative, no suspected outbreaks of transmissible prion
disease were detected. The Investigating Neurocognitive Disorders Epidemiology cohort
successfully enrolled participants as planned. Among those with MCI and early dementia, tauPET was the most accurate predictor of cognitive decline, though plasma p-tau217 performed
nearly as well and shows strong potential as a scalable screening tool. Reference values for
plasma NFL in the Thai population were consistent with international findings, supporting their
use in clinical and research settings.
