การพัฒนาข้อเสนอเชิงนโยบายเพื่อการวางแผน และการจัดการกำลังคนด้านแพทย์เฉพาะทางของประเทศไทย

Abstract

การวางแผนกำลังคนแพทย์เฉพาะทางมีความสำคัญต่อการจัดการระบบบริการสุขภาพเป็นอย่างมาก และมีความสำคัญในทุก ๆ ระดับการบริการ การวิจัยดำเนินการเพื่อพัฒนาหลักฐานและแนวทางทางวิชาการในการวางแผนกำลังคนแพทย์เฉพาะทาง ประกอบไปด้วย 4 วัตถุประสงค์ ได้แก่ วิเคราะห์ความต้องการกำลังคนแพทย์เฉพาะทางของประเทศไทยในปัจจุบัน เพื่อคาดการณ์ความต้องการกำลังคนแพทย์เฉพาะทาง ในปี พ.ศ. 2570 2575 และ 2580 ในสถานการณ์ต่าง ๆ เพื่อพยากรณ์จำนวนกำลังคนแพทย์เฉพาะทางรองรับในปี พ.ศ. 2570 2575 และ 2580 และเพื่อจัดทำข้อเสนอเชิงนโยบายการวางแผนกำลังคนแพทย์เฉพาะทางของประเทศไทย โดยมีขอบเขตของการศึกษาที่ประกอบไปด้วย การวิเคราะห์ความต้องการกำลังคนแพทย์เฉพาะทางและกำลังคนรองรับประกอบไปด้วย 16 สาขาหลักในประเทศไทย และ 8 อนุสาขาของศัลยศาสตร์ และอายุรศาสตร์ การวิจัยดำเนินการด้วยวิธีการที่หลากหลายเพื่อให้ได้คำตอบตามวัตถุประสงค์ของการวิจัย ทั้งการวิจัยเชิงปริมาณ และการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยกรอบแนวคิดหลักของการศึกษา คือ การวิเคราะห์ความต้องการแพทย์เฉพาะทางตามวิธีการด้านอุปสงค์ โดยพัฒนาเครื่องมือช่วยในการวิเคราะห์ตามแนวทางขององค์การอนามัยโลก Workload Indicators of Staffing need (WISN) ร่วมกับวิธี Benchmarking และ population ratio การพยากรณ์ความต้องการในอนาคตใช้ปัจจัยทางด้านโครงสร้างอายุและเพศของประชากรเป็นปัจจัยหลักในการพยากรณ์ทางด้านกำลังคนรองรับหรืออุปทาน เป็นการวิเคราะห์ตามแนวคิด stock-and-flow โดยใช้ข้อมูลจำนวนในปัจจุบัน วิเคราะห์ร่วมกับอัตราการเกษียณ อัตราการตาย อัตราการคงอยู่ และอัตราการเรียนจบใหม่ที่พยากรณ์ด้วย Exponential Smoothing technique การศึกษาครั้งนี้ใช้ one-way sensitivity analysis ในการวิเคราะห์ความผันผวนของผลการศึกษาจากตัวแปรที่มีความไม่แน่นอนทั้งในส่วนของอุปสงค์และอุปทานของแพทย์เฉพาะทาง การรวบรวมข้อมูลภาระงานเป็นการรวบรวมด้วยแบบสอบถาม และการสัมภาษณ์ การวิเคราะห์ฉากทัศน์และรวบรวมข้อคิดเห็นทางนโยบายเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ข้อมูลในการจำแนกการบริการสุขภาพตามประเภทแพทย์เฉพาะทางเป็นข้อมูลทุติยภูมิโดยไม่ระบุตัวตนจากแหล่งข้อมูลระดับประเทศ ผลการศึกษาในภาพรวมบ่งชี้ถึงความต้องการการรับบริการสุขภาพที่มากขึ้น ความต้องการแพทย์เฉพาะทางที่มากขึ้น และกำลังคนรองรับหรืออุปทานแพทย์เฉพาะทางที่มากขึ้นเช่นกัน โดยเมื่อเทียบกับความต้องการและอุปทานแพทย์ทั้งหมดพบว่าประเทศไทยมีการผลิตแพทย์ที่เพียงพอต่อการผลิตแพทย์เฉพาะทางในภาพรวมในอนาคต ผลการศึกษาบ่งชี้ความไม่เพียงพอของแพทย์เฉพาะทางทุกสาขาในปัจจุบัน โดยเฉพาะเมื่อเทียบกับแพทย์เฉพาะทางของประเทศพัฒนาแล้ว อย่างไรก็ตามหากพิจารณาเปรียบเทียบอุปสงค์และอุปทานแพทย์เฉพาะกรณีของประเทศไทย สาขาอายุรแพทย์ แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว แพทย์เวชศาสตร์ฉุกเฉิน แพทย์ทางด้านศัลยแพทย์ และจิตแพทย์ มีแนวโน้มจะมีความไม่เพียงพอมากกว่าสาขาอื่น ๆ ในบางสาขา ความต้องการแพทย์เฉพาะทางบางสาขามีแนวโน้มลดลงจากการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้างประชากรไทย การวิเคราะห์ฉากทัศน์พบความสำคัญของปัจจัยโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง ปัจจัยความเสี่ยงจากยาเสพติด อีกทั้งพบว่าปัจจัยด้านนโยบายมีความสำคัญมากต่อการวางแผน และจัดการกำลังคนแพทย์เฉพาะทางทั้งในปัจจุบันและอนาคต การทบทวนการวางแผนกำลังคนอย่างสม่ำเสมอมีความเป็นไปได้ และควรดำเนินการเพื่อให้เกิดการปรับตัวที่ทันต่อความต้องการรับบริการสุขภาพ การทบทวนนโยบายที่ส่งผลต่อการจัดบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ ทุติยภูมิ และตติยภูมิ มีความจำเป็นที่ต้องดำเนินการร่วมกัน เพื่อให้ทิศทางเป็นไปในลักษณะเดียวกัน ส่งผลโดยตรงต่อการวางแผนกำลังคนแพทย์เฉพาะทางต่อไป