บทคัดย่อ
การสังเคราะห์ระบบสุขภาพในพื้นที่สถานการณ์ความไม่สงบจังหวัดชายแดนภาคใต้นี้ เป็นประมวลข้อค้นพบจากโครงการวิจัยย่อยในชุดโครงการวิจัยเพื่อพัฒนาระบบสุขภาพในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ 3 เรื่อง คือ 1) การสังเคราะห์องค์ความรู้ระบบสุขภาพ 2) การจัดการสุขภาพของประชาชนและ 3) การศึกษาสถานการณ์และปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการจัดบริการสุขภาพในพื้นที่สถานการณ์ความไม่สงบจังหวัดชายแดนภาคใต้ มีวัตถุประสงค์ เพื่อสังเคราะห์ระบบสุขภาพและค้นหาแนวทางการพัฒนาระบบสุขภาพในพื้นที่สถานการณ์ความไม่สงบจังหวัดชายแดนภาคใต้ ระยะเวลาดำเนินการ 1 ปี 9 เดือน ผลการวิจัยพบว่า สถานการณ์ความไม่สงบในพื้นที่ ทำให้ความสมดุลย์ในการดำรงชีวิตของประชาชนในพื้นที่เสียไป จึงกระทบต่อปัญหาสุขภาพทุกมิติทั้งด้านร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญาณ (ปัญญา) ทั้งระดับบุคคล ครอบครัว และสังคม เนื่องจากสถานการณ์ความไม่สงบทำให้เกิดการสูญเสียพ่อ แม่ พี่น้อง เพื่อน ขาดเสาหลักของครอบครัว ขาดผู้นำในชุมชนและความมั่นคงทางจิตใจลดลง ประชาชนมีความเครียด นอนไม่หลับ บางรายเป็นทุกข์ที่ไม่จางหาย ทำมาหากินลำบาก เนื่องจากไม่มีความปลอดภัยในการเดินทาง ประชาชนเกิดความระแวงระวังตัวมากกว่าปกติ นอกจากนี้มีผู้พิการ หญิงหม้าย และเด็กกำพร้าเพิ่มขึ้น และผู้ป่วยโรคเรื้อรังดูแลตนเองได้น้อยลง การจัดการสุขภาพของภาคประชาชน ผู้ใหญ่และผู้สูงอายุส่วนใหญ่มีศาสนาเป็นสิ่งยึดเหนี่ยวทางจิตวิญญาณ (ปัญญา) การพูดคุยกับคนในครอบครัว การรวมกลุ่มช่วยเหลือกัน การดูแลตนเองที่เจ็บป่วยเล็กน้อยยังคงใช้ภูมิปัญญาในท้องถิ่น ก่อนไปรับบริการที่คลินิกเอกชนและสถานบริการภาครัฐ รวมทั้งหลีกเลี่ยงการเดินทางเวลากลางคืน การเดินทางคนเดียว และระมัดระวัง ระแวงในการสื่อสารกับคนแปลกหน้า ส่วนกลุ่มวัยรุ่นใช้การพูดคุยกับคนที่ไว้ใจและผ่อนคลายความเครียดด้วยการหากิจกรรมอย่างอื่นเบี่ยงเบนความสนใจเพื่อช่วยผ่อนคลาย เช่น ดูทีวี ฟังเพลง อ่านหนังสือบันเทิง การบริการสุขภาพภาครัฐมีการให้บริการในสถานบริการเป็นหลัก ซึ่งพบว่าสามารถให้การบริการด้านส่งเสริมสุขภาพด้านอนามัยแม่และเด็กและการบริการตามบริบทและวิถีมุสลิมได้ดีขึ้น ส่วนการบริการสุขภาพเชิงรุก เช่น การเยี่ยมบ้านผู้พิการ ผู้ป่วยเรื้อรัง การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคในหมู่บ้านปฏิบัติได้น้อยลง การบริการสุขภาพในชุมชนจึงได้อาศัยอสม. ผู้ช่วยในการดำเนินงาน สำหรับการเยียวยามีแนวโน้มดูแลได้ครอบคลุมเพิ่มขึ้น ส่วนการบริการฉุกเฉินและส่งต่อยังไม่สามารถให้บริการช่วยชีวิต ณ. จุดเกิดเหตุได้เต็มประสิทธิภาพ ข้อเสนอแนะเพื่อการพัฒนาสุขภาวะของประชาชน มีดังนี้ ด้านนโยบาย ควรสนับสนุนให้บุตรหลานของคนในพื้นที่ได้รับการศึกษาต่อ โดยการให้ทุนการศึกษาและกลับมาใช้ทุนในพื้นที่ มีนโยบายเสริมหลักสูตรสายสามัญในโรงเรียนปอเนาะ ซึ่งต้องสอดคล้องกับวัฒนธรรมอิสลาม ส่งเสริมให้เยาวชนเข้าใจและเข้าถึงหลักคำสอนทางศาสนาที่ตนเองนับถือและพัฒนาการจัดบริการเครือข่ายในการบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิ ด้านการปฏิบัติงานในพื้นที่ ควรพัฒนาระบบการติดตามและประเมินโครงการในพื้นที่ได้รับอย่างเป็นระบบ รวมทั้งควบคุมกำกับให้เกิดความโปร่งใสและตรวจสอบได้ พัฒนาทักษะการสื่อสารด้านสุขภาพและการใช้ภาษาถิ่นให้บุคลากร พัฒนาเครือข่ายประชาชนในการดูแลสุขภาพตนเองให้เข้มแข็งมากขึ้น ด้านการพัฒนาองค์ความรู้ ควรศึกษาทบทวนนโยบายค่าตอบแทนและการกำหนดมาตรฐานการประเมินคุณภาพงานที่ใช้ในพื้นที่จังหวัดชายแดน ควรศึกษารูปแบบการพัฒนาสุขภาพจิตและการศึกษาของเยาวชนในพื้นที่ ถอดบทเรียนโครงการพัฒนางานที่ดีเด่นในพื้นที่เพื่อเป็นตัวอย่างสำหรับการต่อยอดทำงานแก่หน่วยงานอื่นๆ และสนับสนุนการศึกษาวิจัยเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาและต่อยอดการดำเนินงานในพื้นที่ให้มากขึ้น
